و) هرچه تماس فعالیت های خدماتی با مشتری بیشتر باشد تمایل جهت برون سپاری آن فعالیت کمتر است.

ز) هرچه فعالیت خدماتی دارای عدم اطمینان تکنولوژی بیش تری باشد احتمال برون سپاری آن فعالیت کمتر است.

ح) هرچه فعالیت های خدماتی بیشتر باشد تمایل به برون سپاری اینگونه فعالیت ها قوی تر است.

ط) هرچه فعالیت های خدماتی اصلی تر باشد، گرایش به برون سپاری ضعیف تر است.

ی) هرچه تأمین کنندگان و ارائه دهندگان فعالیت های خدماتی بیشتر باشد، گرایش به برون سپاری قوی تر است (الوانی و اشرف زاده، ۱۳۸۷).

۲-۱۱ عوامل موفقیت برون سپاری

عوامل مؤثر بر موفقیت برون سپاری در هر سازمانی که به برون سپاری مبادرت می ورزد عبارتند از:

الف) تعیین تیم برون سپاری: اعضای تیم برون سپاری باید ضمن اعتقاد به موضوع، آمادگی برای کار تمام وقت و طولانی با نمایندگان بخش های مختلف مالی، منابع انسانی و … را داشته و ازمهارت مذاکره، تعهد و اختیار کافی برخوردار باشند.


ب) تعیین هدف ها: برون سپاری، فرایندی پیچیده و نیازمند حمایت مدیریت ارشد برای غلبه بر مقاومت داخلی می‌باشد. از این رو، هدف های آن باید به دقت تعیین و تعریف و پس از کسب اتفاق نظر در بخش های ذیربط، نزد مدیریت ارشد سازمان تبیین و توجیه گردد.

ج) تعیین فهرست بهای مالی: برآورد هزینه انجام کارها به منظور تعیین معیار مقایسه برای پیشنهادهای پیمانکاران جهت تصمیم گیری برون سپاری اهمیت زیادی دارد.

د) اجرای فرایند منطقی: فرایند برون سپاری باید به دقت تعریف، تبیین و رعایت شود. در این فرایند باید به اختلاف دیدگاه بخش ها و افراد سازمان توجه شود(کیت بوردن^[۴۳] و همکاران، ۲۰۰۳).

هـ) انتخاب پیمانکار: انتخاب پیمانکار از مهم ترین عامل های موفقیت برون سپاری است. انتخاب پیمانکار باید متناسب نیازها و ضوابط سازمان ها صورت گیرد.

و) ایجاد بازار رقابت: بدون فشار رقابتی انتخاب پیمانکاران مناسب برای رسیدن به اهداف از جمله افزایش کیفیت و صرفه جویی در هزینه ها امکان پذیر نخواهد بود.

ز) مدیریت و اداره رابطه: شکست در برون سپاری بیش از آنکه ناشی از ناتوانی اجرایی باشد از ناتوانی مدیریت و اداره رابطه سرچشمه می‌گیرد(ترابی و خوارزمی، ۱۳۸۳).

از نظر گارتنر^[۴۴] (۱۹۹۶ ) عوامل موفقیت برون سپاری عبارتند از: جاانداختن تفکر برون سپاری به عنوان یک روش عملی؛ هم راستا کردن تمام فعالیت های مرتبط با برون سپاری با راهبردهای کسب و کار؛ داشتن توقعات واقع بینانه از کسب سود قبل از اقدام به برون سپاری؛ بالا بردن ارزش خدمات منعطف در مقابل خدمات ثابت؛ انتخاب روش های تحویل سازگار با اهداف تجاری و کسب و کار سازمان؛ تعریف محرک ها و روش ارتباطی جهت حصول سود دو‌جانبه؛ مذاکرات پی در پی جهت اتخاذ معامله برنده – برنده؛ ارائه راه حل هایی تجاری بر مبنای شبکه تولید کنندگان؛ توسعه و پیاده سازی روش های مدیریت توزیع متمرکز؛ ایجاد تعادل میان نظارت و اعتماد در روابط برون سپاری(سلجوقی، ۱۳۸۵).

۲-۱۲ فرایند برون سپاری

از آنجا که برون سپاری اثرات کوتاه مدت و بلند مدتی بر سازمان خواهد گذاشت، لذا به منظور تصمیم گیری برای انجام آن، به معیارها و ملاک هایی نیاز است، از جمله «قابلیت و توانمندی سازمان» و «میزان اهمیت»، منظور از «قابلیت و توانمندی سازمان»، مجموعه ای از منابع و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری است که برای انجام یک وظیفه ضروری هستند و منظور از «میزان اهمیت»، به حساسیت و نقشی که فعالیت مورد نظر در کارآمدی و موفقیت سازمان دارد، اشاره می‌کند (قهرمانی و مرادی، ۱۳۸۶).

کرمی و کریمی، (۱۳۸۶) در تحقیقی، فرایند برون سپاری را به صورت جدول زیر ذکر کرده‌اند :

جدول ۲-۱ گام های فرایند برون سپاری( اکرمی و کریمی، ۱۳۸۶).

1. آیا برون سپاری گزینه مناسبی است؟

• • جمع‌ آوری داده های مرتبط با فعالیت مورد نظر

• • جمع‌ آوری داده های مرتبط با برون سپاری فعالیت مورد نظر

• • مصاحبه با مدیریت

• • ارزیابی اولیه

• گزارش نهایی

1. ارزیابی گزینه های برون سپاری بر حسب فعالیت ها و عملیات

• • ترسیم سازمان بر حسب فعالیت ها

• • تحلیل و بررسی فعالیت ها و گزینه ها

• • تعیین گام‌های موقتی برای برون سپاری فعالیت ها

• • طرح اولیه

• پیشنهادات نهایی

1. آیا اهداف از طریق برون سپاری قابل دستیابی هستند؟

• • بررسی تأثیر بر استراتژی جاری سازمان

• • بررسی اهداف هزینه ای

• • بررسی اهداف سازمانی

• • بررسی اهداف وضعیت گذار و تحول

• • بررسی اهداف توسعه اقتصادی

• • ارزیابی اولیه

• گزارش نهایی

1. در خواست اطلاعات از تأمین کنندگان

• • تعیین فاکتورها

• • تعیین سوابق و مشخصات تأمین کنندگان

• • تعیین نیازمندی های اطلاعاتی

• • تعیین معیارهای کارایی

• • درخواست اطلاعات

• • ارزیابی اطلاعات

• • درخواست ارائه طرح پیشنهادی

• ارزیابی درخواست طرح پیشنهادی

1. آیا سازمان آمادگی برون سپاری را دارد؟

• • بررسی نمودار عملیاتی سازمان

• • نیاز سنجی برای یکپارچگی عملیات

• • بررسی کارکنان در برابر سبک مدیریت فعالیت‌ها

• • گزارش اولیه

• گزارش نهایی

1. انتخاب تأمین کننده و مذاکرات توافقی

• • انتخاب تأمین کنندگان

• • معاملات و مذاکرات

• • شروع

• • مدیریت تأمین کننده

• • فسخ قرارداد

• انجام بازدید های دوره ای

۲-۱۳ برون سپاری با رویکرد بهره وری

سازمان ها برای دستیابی به بهره وری باید تعدادی از فرایند های خود را برون سپاری کنند. بهره وری از دو جزء اصلی«کارایی» و «اثربخشی» تشکیل می شود که سنجش هر یک از این دو عنصر، میزان بهره وری سازمان را مشخص می‌سازد. از دیدگاه دیگر اثربخشی نگاه به بیرون و کارایی نگاه به درون سازمان دارد. برای سنجش کارایی، سازمان به عملیات درونی خود و نحوه صرف منابع می پردازد تا اینکه دریابد هر خدمت چند واحدپولی هزینه در برداشته و ‌بر اساس استانداردها این هزینه تا چه حد توجیه پذیر است و در سنجش اثربخشی، سازمان به بیرون می نگرد تا دریابد خدمات چه اثراتی بر جامعه مشتریان بر جای گذارده است. از اینرو برون سپاری سازمان ها گاهی برای حصول به کارایی بیشتر و گاهی در جهت دستیابی به اثربخشی صورت می پذیرد. البته برون سپاری برخی از فعالیت ها ‌به این دلیل صورت می‌گیرد که مدیریت اینگونه فعالیت ها زمان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد از اینرو برون سپاری باعث می شود تا مدیران بتوانند بدون دغدغه فکری به مسایل اصلی تر در راستای اهداف سازمان بپردازند که این خود بر افزایش بهره وری تأثیر مستقیم می‌گذارد(اشرف زاده، ۱۳۸۳).

مهر پاپ رهبر کاتولیک های جهان نیز تابع چنین رسمی است و مهر او نیز پس از مرگ شکسته می شود. در روم باستان نیز راهب پوپیتر اجازه نداشت حلقه ی انگشتری را در انگشت کند و در صورت تمرد، حلقه ی انگشتری او شکسته و فاقد سنگ می شود.

در انتهای نوشته ی خطی به سال ۱۳۳۱ متعلق به فرزند مرحوم نظام الدینی حکاک تبریزی، عبدالرحیم الفاطمی بن غفار طباطبایی (مجدالعلما) از علاقه و ذوق خود نسبت به سفارش حکاکی مهر های متعدد در اندازه و فرم های متفاوت سخن می‌گوید تا جایی که اگر بعضی از آن ها را نمی پسندیده به شکستن آن ها اقدام می ‌کرده‌است. در این نوشته خطی هفت نقش مهر که همگی متعلق به خود اوست دیده می‌شوند^[۹].

بند سوم- گم شدن مهر

با وجود مراقبت های ویژه ای که صورت می گرفت گم شدن مهر افراد و شخصیت های گوناگون از دیرباز مسئله ساز و مشکل آفرین بود. گم شدن خاتم حضرت سلیمان و یا در مهرهای دوران هخامنشی گم شدن مهر «فرانکه» بلندترین مقام تخت جمشید از این نمونه است، همچنین به مواردی دیگر که در دوره ی قاجار اتفاق افتاد می پردازیم:

در تاریخ اجتماعی ایران از قول سرجان ملکم می خوانیم: مهر تجار بسیار مهم و معتبر است و پیشه ی حکاک و مهر کَن مهم و خطرناک است. حکاک باید هر مهری که نقش می‌کند، ثبت {اثر} آن را بردارد، زیرا اگر مهری را که فروخته است گم شود یا بدزدند و نظیر این مهر در دست دیگری پیدا شود، جان او در خطر است چون تاجری که مهرش گم شد، باید بی درنگ مردم معتبر را از این جریان آگاه کند و به گماشتگان و عمال خود در شهرستان ها بگوید که از تاریخ فقدان مهر، هر کاغذ و حسابی که بدان مهر باشد از درجه ی اعتبار ساقط است^[۱۰].

در آخرین آگهی روزنامه ی وقایع اتفاقیه اطلاعیه ای دولتی به صورت اعلان منتشر شد. در آن آمده بود که در فلان تاریخ مهر ثبت وزیر صنایع و همچنین مهر برادرش امان الله خان مفقود شده و ‌به این وسیله اعلان می شود که مهرهای مذکور فاقد اعتبار است و هر کس سندی ازآنها دارد ببرد که تجدید مهر کنند^[۱۱].

گفتار سوم: تاریخچه اثرانگشت

انسان اولیه حتی در دوره توحش هم با آثار ناشی از دست و پای خود و همنوعانش و همچنین سایر حیوانات آشنا بود. در کوه و دشت و جنگل و هرجایی که زندگی می کرد با این پدیده حیاتی الفتی داشته و از علائم آثار پای آن ها برای رسیدن به مقصود بهره گرفته است.

انسان حالا نیز با گذشت هزاران سال و استفاده از مواهب تمدن و ترقی، باز از آنچه در بدو امر شناخته است مستغنی نیست. آن روزگاران ناخودآگاه با بهره گرفتن از رد پای وحوش و خزندگان به پناهگاه و محل تجمع آن ها راه می جست و یا مسیر خود را برای رهائی از محل حمله ی احتمالی آن ها تغییر جهت می‌داد، امروز نیز برای پیدا کردن حیوان گمشده و یا همراه و رفیق کوهنوردش از این طریق بهره به دست می آورد، و اگر زمانی برای رسیدن به توقفگاه ایل و تبارش در بیابانهای لم یزرع و غیر معمور از ردپای شتران و چهارپایان ارائه طریق می یافت، حالا نیز در کوره راه های کوهستانی و جنگلی و دشتهای پر برف و بیابانهای بایر برای رسیدن به آبادی که استراحت گاه دائمی یا موقت او می شود، کمک می‌گیرد. تکرار این وضع در مسیر زندگی انسان و لزوم آن در جریان حیات اجتماعی به تدریج وی را با جزئیات، خصوصیات، آثار و علائم ناشی از دست و پای خود آگاه نموده و بیشتر از آنچه در ابتدا می‌دانست، مرتباً بر معلومات او افزوده شده، ‌به این معنی که روزگاری به تشخیص و تفکیک کلی و عمومی آن اکتفا نمود، اما با افزایش دانش و بینش خود و تجاربی که در این مرحله به دست آورده قدم پیش نهاده و با ریزه کاری های آن به پیشبرد احتیاجاتش می پردازد.

این تداوم و نیاز دائمی ناشی از خاصیت اجتماعی او را به کشف رموز آن رسانیده است، به طوری که با مشاهده ی خطوط دست و علائم پیچیدگی آن روزنه ای برای شناسایی بخت و طالع و یا حوادثی که زشت و زیبا در انتظارش می‌باشد، پیدا ‌کرده‌است، اگرچه برای نتیجه گیری از عمل خود از ناباوریهایی هم سود جسته است، ولی در هر صورت انگشت نگاری و تن پیمایی و کف شناسی و این دست مسائل دارای دانش و اطلاعات خاصی گردیده که اگر چه خیلی ابتدایی و اولیه می کند، امّا با این اوصاف دنیای دیگری را برای خود به وجود آورده که نمی توان تأثیر و خاصیت آن در احوال اجتماعی را منکر شد.

اگر روزی علاقمندان این امر اثر پای آدمی را روی خاک نرم و نمناک و یا روی ‌برف‌ها در این حد که دارنده ردپا در چه سن و سالی بوده و آیا مرد بوده یا زن و یا اینکه ابزار پای او از چه نوعی است و در کجا تهیه شده مورد تحقیق و تفحص نظری و ذهنی قرار می‌دادند، بشر با ترقی و پیشرفت فکری و علمی که به دست آورده، حالا پا را فراتر نهاده و اندازه دقیق و حساب شده ی آن را با علائم و خطوط ریز و کوچک، حتی گوشه و زوایایش را ارزیابی می‌کند و نتایج حاصله را برای شناخت هویت او به کار می‌برد و برای استفاده بهتر و از این طریق در ادارات انتظامی هر کشوری تشکیلاتی به وجود آمده است که به اداره ی تشخیص هویت شهرت یافته است. اگرچه این پدیده تازه و نو ظهور در هویت انسان سابقه ی بسیار دوری ندارد ولی به پیشرفت های قابل ملاحظه ای نائل آمده است.

در پنجم اوت ۱۸۷۷ میلادی یک افسر انگلیسی مأموریتی در هندوستان داشت که در ضمن خدمت پلیسی خود به کشف تازه ای موفق شد. ‌به این معنی کسانی که بنحوی در مظان اتهام و تعقیب انتظامی قرار می گیرند، لازمه ی شناخت سوابقشان، تشخیص هویت اصلی آن ها می‌باشد که از هیچ طریقی برای احراز واقعیت امر موفق نمی شود. وی برای حصول این منظور در صدد پیدا کردن راه حلی بود تا اینکه روزی متوجه اختلافات آثار و علائم و خطوط ناشی از انگشتان متهمان می شود، که اگر انگشت آن ها را در مرکب فرو برد و آثارش را روی کاغذ بگیرد می‌تواند با تطبیق آن به منظور خود نائل شود. ‌بنابرین‏ شروع به آزمایش کشف خود می‌کند و اتفاقاً نتیجه رضایت بخشی می‌گیرد. این شخص «ویلیام جی هرشل» نام داشت و مراتب را به مقامات ما فوق خود گزارش می‌کند، از این پس آن ها در می‌یابند که مأمورشان یکی از مشکلات بزرگی را که همیشه با آن دست به گریبان بوده اند را حل نموده است و بدین طریق انگشت نگاری و استفاده از آن جهت تشخیص هویت افراد، در عمل وارد تشکیلات انتظامی می شود.

تشخیص، درک و ابراز هیجانی (توانایی تشخیص هیجانات در نقاشی، موزیک یا داستان).

توانایی تفکر هیجانی ( استفاده از عواطف و احساسات در تعقل و حل مسأله ).

فهم هیجانی (حل مسایل مربوط به عواطف و این که چه روابطی بین عواطف وجود دارد).

مدیریت هیجانی ( درک و فهم اصول مربوط به اقدامات اجتماعی بر روی عواطف و هیجانات و قانون حاکم بر نحوه ی کنترل آن در خود و دیگران) (هیس، ۲۰۰۱).

به طور کلی مایر و سالووی، هوش هیجانی را نوعی از پردازش هیجانی می دانند که شامل توجه به هیجان ها، ارزیابی صحیح و دقیق از آن در خود و دیگران، نظم بخشی سازش یافته ی هیجان ها و ابراز مناسب آن ها می‌باشد ( مایر، دی پائولو و سالووی، ۱۹۹۰؛ به نقل از دهکردی، ۱۳۸۶).

در همین راستا گلمن هوش هیجانی را توانایی حفظ انگیزه، پایداری در مقابل ناملایمات، کنترل در مقابل تکانش ها، به تعویق انداختن کامیابی، همدلی با دیگران و امیدوار بودن می‌داند ( آقایار، ۱۳۸۶).

از طرفی ‌بار آن در تعریف خود از هوش هیجانی آن را دسته ای از مهارت ها، استعداد ها و توانایی‌های غیرشناختی می‌داند که توانایی موفقیت فرد را در مقابله با فشارها و اقتضاهای محیطی افزایش می‌دهد (‌بار آن، ۲۰۰۱؛ به نقل از دهکردی، ۱۳۸۶).

کوپر و ساواف (۱۹۹۷؛ به نقل از ‌بار آن، ۲۰۰۱) هوش هیجانی را بر حسب سواد هیجانی، تناسب هیجانی، عمق هیجانی و کیمیاگری هیجانی تعریف کرده‌اند. مراد از سواد هیجانی، دانشی است که فرد از ماهیت و کنش احساسات خود دارد، تناسب هیجانی، انعطاف پذیری و شدت احساسات و هیجان ها است. عمق هیجانی، استعدادی برای رشد و تقویت و یا عمق بخشیدن به هیجان ها و کیمیاگری هیجانی، توانایی استفاده از احساسات و هیجان ها برای خلاقیت می‌باشد.

تاکر (۲۰۰۰؛ به نقل از چان، ۲۰۰۳) با بهره گرفتن از نظرات مایر و سالووی، هوش هیجانی را توانایی درک عواطف خود و دیگران و تمیز بین آن ها، برای جهت دهی فکر و عمل تعریف کرد (دهکردی، ۱۳۸۶).

لیزا گاردنر در تعریف هوش هیجانی، معتقد است که هوش هیجانی توانایی فرد در شناسایی و ابراز هیجان ها در خود و دیگران است (آقایار، ۱۳۸۶).

نشانه های ذهن هیجانی^[۶۸] :

تنها در سال های اخیر , الگویی علمی از ذهن هیجانی پدیدار شده است که نشان می‌دهد اعمال ما تا چه اندازه منشا هیجانی دارند – اینکه چطور زمانی بسیار منطقی و لحظه ای بعد بسیار غیر منطقی هستیم- و اینکه هیجان ها, دلایل و منطق خاص خود را دارند شاید بتوان گفت بهترین ارزیابی های انجام شده درباره ذهن هیجانی به صورتی جداگانه از طرف پل اکمن , رئیس “لابراتورا بررسی کنش های متقابل بشری” در دانشگاه کالیفرنیا ، سانفرانسیسکو و سیمور اپستاین روانشناس دانشگاه ماساچوست ارائه شده اند . هرچند اکمن و اپستاین هر کدام بر شواهد علمی متفاوتی تکیه کرده‌اند ، اما آن دو در مجموع فهرستی اولیه از کیفیاتی ارائه کرده‌اند که هیجان ها را از دیگر اجزای زندگی عقلانی متمایز می‌سازند.(گلمن/پارسا۱۳۸۳)

پاسخی سریع اما سست بنیاد :

عملکرد ذهن هیجانی بسیار سریع تر از ذهن فرد گراست .ذهن هیجانی بدون آنکه حتی لحظه ای درنگ کند که چه می‌کند، مانند فنر از جا می جهد و دست به عمل می زند . نقطه تمایز ذهن هیجانی از واکنش سنجیده و تحلیل گرانه ای که مشخصه ذهن اندیشمند است ، سرعت عمل آن است. از نقطه نظر تکامل ، این سرعت عمل به احتمال زیاد در اتخاذ اساسی ترین تصمیمات به کار می آمده است و آن اینکه بلافاصله حواس خود را جمع کند و این سئوال که آیا من آن را بخورم یا آن حیوان مرا خواهد خورد در درجه بعدی قرار می گرفت . موجوداتی که برای سنجیدن این پرسش ها ، نیاز مند آن بودند که مدت زیادی درنگ کنند، احتمالا” چندان عمر نمی کردند تا ژن‌های کند کار خود را به نسل های بعدی منتقل سازند.(گلمن/ پاسا ۱۳۸۳)

اعمالی که از ذهن سرچشمه می گیرند با قطعیت شدید و مشخص همراهند که حاصل روش جاری و آسان گیر آنان در نگریستن به اطراف است که می‌تواند برای ذهن خرد گرا کاملا” مبهوت کننده باشد. پس از فرو نشستن گرد وغبار یا حتی در میانه ی راه ، متوجه می‌شویم که داریم از خود می پرسیم “راستی چرا آن کار را کردیم ؟” که این سئوال نشانه ای از آن است که ذهن خرد گرا در حال آگاهی یافتن از آن لحظه است اما نه با سرعت ذهن هیجانی .(گلمن / پارسا۱۳۸۳)

مؤلفه‌ های هوش هیجانی :

هوش هیجانی از دومولفه تشکیل شده است که عبارتند از:

1. 1. بینش روانی فرد

1. استعدادهای فطری همدلی

مؤلفه‌ نخست – بینش روانی فردی- ‌در همه موقعیت ها و به طور حتم در تمام مراحل حل ، تصمیم گیری و یا انجام تکالیف یادگیری شایان اهمیت است.

مؤلفه‌ دوم- استعداد فطری همدلی – هنگامی که به انجام وظیفه ای و یا موقعیت خاصی در رابطه با دیگران ضرورت می یا بد ، شکی نیست که در چنین موقعیتی ، رابطه ای متقابل میان فرد و دیگران وجود دارد. ابراز همدلی حتی در صورت عدم حضور فیزیکی دیگران ، می‌تواند ضروری باشد.(روزنبرگ ۱۹۹۲/صیامی ۱۳۷۷)

مؤلفه‌ های مفهوم هوش هیجانی ثابت می‌کند که اندازه های هوش بهر به تنهایی نمیتواند بیشتر متغیر های متناوب فردی را در موقعیت های زندگی توضیح دهند. در صورتی که بررسی هوش هیجانی در فرد می‌تواند عامل مؤثری در موفقیت زندگی وی باشد(مهرابیان ۱۹۹۵)

مقایسه هوش هیجانی با هوش شناختی

هوش هیجانی با هوش شناختی از بعضی منظرها متفاوت از یکدیگر هستند. بر خلاف هوش شناختی که میزان سطح آن نسبتا” ثابت و ایستا می‌باشد و از سویی همبستگی کمی با موفقیت در زندگی دارد، هوش هیجانی را می توان از طریق تعلیم و تربیت ، مربیگری هدفمند ، ابتکار عمل ،توسعه و رشد یافتگی ، سطح آن را ارتقاء داد.

به علاوه ثابت شده است همبستگی بالایی میان موفقیت های شغلی و زندگی فردی با هوش هیجانی وجود دارد. هوش هیجانی کلید متمایز ساختن افراد و گروه ها با عملکرد برجسته و عالی از سایر افراد و گروه ها با عملکرد معمولی و عادی ، محسوب می‌گردد .در حقیقت مطالعات نشان می‌دهد که با افزایش سن، سطح هوش هیجانی بالا می رود و اوج هوش هیجانی در سنین بین ۵۰ تا ۵۹ سالگی جلوه گر می شود.( آقایار ۱۳۸۶)

محققان در این زمینه که مهارت‌های هیجانی چقدر در موفقیت موثرند با یکدیگر اختلاف نظر دارند. ولی حتی بدبین ترین آن ها معتقدند اهمیت مهارت های هیجانی در مقایسه با مهارت های شناختی یکسان هستند . شما نمی توانید برای ارتقاء هوش شناختی کار زیادی انجام دهید . اما می توانید هوش هیجانی یا ضریب هیجانی خود را ارتقاء دهید.(آقایار۱۳۸۶)

مکتب ارادی: این مکتب که شاخه فرعی مکتب اخلاقی است، ضمن تعقیب مواضع مکتب مادر، با تکیه بر نفوذ اراده یک طرفه مدیون، عامل اصلی و سازنده تعهدات طبیعی را اراده متعهد آن می­داند.

۱- ویژگی این نظریه:این نظریه، که بازگشتی است به اصل حکومت اراده، مهم­ترین رکن تحقق تعهد طبیعی را اراده مدیون می­داند و امکان ایجاد تعهد توسط یک اراده، بدون نیاز به توافق با اراده دیگر(ایقاع)را دوباره مطرح می­سازد و در تأیید نظر خود، پذیرفتن تعهدات طبیعی توسط رویه قضائی را اماره­ای می­داند مبنی بر قبول ضمنیایقاعبه عنوان یکی از منابع تعهددر این نظریه، تعهد طبیعی ازاعلام ارادهمدیون به وجود می‌آید وسببآن قصد انجام یک وظیفه اخلاقی است. فایده واقعی این مکتب، در مواردی است که مدیون، وعده به اجرای تعهد طبیعی می­دهد و این پرسش را مطرح می­سازد که نیروی اراده متعهد، چگونه و تا چه اندازه قادر است به تنهایی وی را از نظر حقوقی ملتزم نماید.چنین توانایی،جمع شرایطی را ایجاب می‌کند که به قرار زیر است:

اول-اعلام اراده:گفتیم که در این مکاتب، اراده مدیون شرط نخستین ایجاد دین طبیعی است، اما این اراده، لازم است که اعلام گردد والا هیچ تعهدی را به وجود نمی آورد و تنها پس ازاین مرحله است که اعتقاد مشروع نسبت به وجود التزام در مخاطب ایجاد شده، مدیون را پای بند قول خود می­سازد(همانند ایقاع موجد دین)(ناصر کاتوزیان،۱۳۷۰، ص ۶۱).

دوم- وجود آگاهی و اختیار:مدیون باید با علم به اینکه هیچ نیرویی نمی تواند وی را ملزم به اجرای تعهد کند، تصمیم به ایفاء آن بگیرد.

سوم- وجود قصد انشاء: اعلام اراده باید حاکی از قصد مدیون در ایجاد التزام برای خود باشد والا اگر آگاهانه و بدون اشتباه، دینی را ادا نماید که قانونا اجباری در ایفاء آن ندارد ولی به هیچ عنوان قصد وفای به عهد نداشته باشد، عمل وی را باید نوعی بخشش دانست.در مواردی نیز که قصد بخشش هم وجود نداشته باشد، پرداختی که صورت گرفته، بدون سبب و در حکم ایفاء ناروا بوده و قابل استرداد خواهد بود.

در حقوق ما، ضرورت اعلام اراده را می توان در برخی از مواد قانونی مدنی ناظر به ایقاعات به وضوح ملاحظه نمود:نظیر مواد ۲۴۸ و ۲۴۷ ق.م (تنفیذ عقد فضولی)و ۴۴۹ ق.م (فسخ عقد لازم).با این همه، ایقاع به عنوان منبع ایجاد تعهد در کنار عقود، در حقوق ما نیز پذیرفته نشده است (کاتوزیان، ۱۳۷۰، ص ۶)

نقد و بررسی این نظریه: اهمیتی که در این مکتب به اراده مدیون و نقش سازنده آن در تحقق تعهدات طبیعی داده شده مورد حمله شدید مخالفین نظریه ایقاع واقع گردیده:به نظر ایشان، اراده یک جانبه نمی‌تواند موجد تعهد باشد زیرا چنین اصلی در حقوق پذیرفته نشده، وانگهی ‌در مورد تعهدات طبیعی، عمل مدیون، در واقع اجرای یک تعهد مدنی است که زاده اراده ضمنی(در صورت اجرای تعهد) و یا صریح(در صورت شناسایی دین)وی می‌باشد. عده ای نیز در توجیه علت تأثیر اراده مدیون در ایجاد دیون طبیعی گفته اند که قابلیت و زمینه ایجاد اثر حقوقی، قبل از ظهور اراده مدیون نیز در این نوع تعهدات موجود است و اراده وی کاشف از وجود این سبب حقوقی سابق ‌می‌باشد در غیر این صورت، تصمیم مدیون به تنهائی، هرگز توان ایجاد تعهد را ندارد. با این وجود،به نظر می­رسد که ‌در مورد قدرت سازندگی اراده مدیون، حق با طرفداران مکتب ارادی است زیرا، جز ‌در مورد تعهدات ناقص که به دلایلی اجبار قانونی خود را از دست داده‌اند،فرض وجود، سبب حقوقی، قبل از ظهور اراده مدیون ‌در تعهدات ساده طبیعی که مستقیماً از تکالیف اخلاقی مایه می­ گیرند، نوعی تکلف و تصنع است که باید به کنار گذارده شود.وهمه مخالفان ایجاد تعهد با یک اراده پایه محکمی ندارد، زیرا پذیرفتن ایقاع، به معنای واگذاری دامنه عمل قاعده حقوقی، بهاراده فردنیست و همان طور که خواهیم دید، وظیفه کنترل مصادیق اراده مدیون و مطابقت آن ها با منافع اجتماعی با دادرس است به نحوی که اگر دین طبیعی از ناحیه وی تأیید و انطباق آن با مصلحت عمومی ثابت نگردد، اراده مدیون هم ضمانت اجرای قانونی نخواهد یافت.

فصل سوم

جایگاه تعهد طبیعی در فقه امامیه و حقوق موضوعه

۳-۱- فقه امامیه

فقه امامیه یکی از مذاهب فقهی در اسلام است. این مذهب از آن رو که پیروان آن از شیعیان دوازده‌امامی­اند به فقه شیعه و از آن رو که بسیار به گفته های منسوب به جعفر صادق، امام ششم شیعیان، وابسته است به فقه جعفری نیز مشهور است.

شیعه، گرایشی خاص در اسلام ‌بر اساس یک رشته نظرات و تحلیلات کلامی و تاریخی است. ریشه اصلی این گرایش را حدیث ثقلین که توسط محدثین شیعه و سنی از پیامبر اسلام روایت شده و برخی دیگر از روایات از پیامبر اسلام ریشه اصلی این گرایش را تشکیل داد و بعداً استدلالات کلامی و فلسفی و تاریخی آن را تقویت کرد. مکتب شیعی نظرات اش در زمینه‌های مذهبی را اکثراً از رهنمودهای بزرگان وائمه اهل بیت پیامبراسلام (ص) الهام گرفته است. اختلاف اصلی دو مکتب فقهی سنی وشیعی در چگونگی تلقی نسبت به سنت نبوی و منابع فقه است. اهل سنت حدیث نبوی را از راه صحابه او و شیعه حدیث را از خاندان وی به دست آورده‌اند. مذاهب فقهی اهل سنت پیرو نظرات فقهی چند نفر از فقهای مدینه و عراق هستند، ولی مذاهب فقهی شیعی تابع نظرات امامان اهل بیت اند. مکتب شیعی دوازده امامی که عمده ترین نحله شیعی در حال حاضر است از نظرات امامان دوازده‌گانه خود به خصوص امام ششم ابو عبد الله جعفر بن محمد الصادق دنباله روی می‌کند و از این رو به آن جعفری گفته می‌شود.

منابع فقه شیعه عبارتند از: قرآن،سنت، اجماع و عقل. در مقابل اهل سنت، منابع زیر را استفاده می‌کنند: قرآن، سنت، اجماع و قیاس.

و در فقه به جای اصطلاح تعهد غالباً لفظ شرط به کار رفته است که مستفاد از حدیث (المومنون عند شروطهم) است. تعهدات به کلی به دو قسمت اند:تعهدات ناشی ازاعمال حقوقی و وقایع حقوقی هستند.از آنچه در بحث مفهوم تعهدات و اسباب آن ذکر شده می توان دریافت که تعاریف تعهد عمدتاًً ناظر به تعهدات قراردادی یا قانونی است و در این تعاریف حقوق ‌دانان کم تر به ذکر و شرح تعهدات طبیعی پرداخته‌اند ولو با این حال تعهد طبیعی در فقه امامیه هم پذیرفته شده است.

1. 1. ۲-اصل نود وششم قانون اساسی :تشخیص مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلام با اکثریت فقهای شورای نگهبان تشخیص عدم تعارض آن ها با قانون اساسی بر عهده ی اکثریت همه ی اعضای شورای نگهبان است. ↑

1. 1. ۳-محمد باهری،حقوق جزای عمومی(تقریرات)،تهران،برادران علمی،۱۳۴۰،به نقل از کتاب حقوق جزای عمومی دکتر محمد علی اردبیلی،ص۲۳۵ ↑

1. 1. ۱-قران،آیه۱۷سوره انفال،«واین تو نبودی انداختی،بلکه خدا انداخت»این ایه مربوط به غزوه بدر در سال دوم هجرت است،ظاهر معنی ایه فوق این است که پیامبر(ص) مشتی خاک وریگ به سمت دشمن انداخت،وبه خواست خدا دشمن شکست خورد.وچه زیبا گفته مولوی در مثنوی خود«مارمیت اذ رمیت گفت حق،کارحق بر کارها دارد سبق. ↑

1. 1. ۱-سید مهدی دادمرزی،فقه استدلالی،قم،نشر کتاب طه،چاپ هفتم(۱۳۸۳)،ص۶۳۴ ↑

1. 1. ۱-اصل فقهی درء:تدرء الحدود بالشبهات؛حدود با وجود شبهه در مرتکب برداشته می شود. ↑

1. 1. ۱- محمد علی اردبیلی،حقوق جزای عمومی،تهران،نشر میزان،چاپ ششم،۱۳۸۳،جلد نخست،ص۲۳۸ ↑

1. 1. ۱-بند ب ماده ۲۹۵ ق.م.ا:قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور خطا شبیه به عمد وارد می شودو ان در صورتی است که جانی قصد فعلی را که نوعا سبب جنایت نمی شودداشته باشد وقصد جنایت را نسبت به مجنی علیه نداشته ‌باشد مانند ان که کسی را به قصد تادیب به نحوی که نوعا سبب جنایت نشودبزند واتفاقاموجب جنایت گرددو یا طبیبی مباشرتا بیماری را به طور متعارف معالجه کندو اتفاقا سبب جنایت بر او شود. ↑

1. 1. ۱-کار فرمایانی که مشمول قانون کار هستند،مسئول جبران خساراتی می‌باشند که ‌از طرف‌ کار کنان اداری ویا کارگر انان در حین انجام کار یا به مناسبت ان وارد شده است مگر این که محرز شود تمام احتیاط هایی که اوضاع واحوال قضیه ایجاب می نموده،به عمل اورده یا این که اگر احتیاط های مذبور را به عمل می ‌آوردند باز هم جلو گیری از ورود زیان مقدور نمی بود کار فرما می‌تواند به وارد کننده خسارت در صورتی که مطابق قانون مسئول شناخته شود مراجعه نماید.ماده ۱۲قانون مسئولیت مدنی ایران. ↑

1. 1. ۱-قرآن ،سوره مائده،آیه ۳۲ ↑

1. 1. ۲-قرآن ،سوره نساء،ایه۹۳ ↑

1. 1. ۳-قران سوره اسراء،ایه۳۳٫ ↑

1. 1. ۱-سوره بقره،آیه ۱۷۹٫ ↑

1. 1. 1. ۱-مراد از قاعده نفی سبیل این است که خداوند متعال حکمی جعل نکرده است که در اثر ان کفار بر مسلمین برتری پیدا کنند.این قاعده فقهی که بسیار مورد تمسک فقهاست دارای پایه قرانی و روایتی است؛در ایه ۱۴۱سوره نساء خداوند متعال می فرماید«لن یجعل الله للکافرین علی المسلمین سبیلا»ترجمه؛خداوند هیچ تسلطی برای کافران بر مسلمین قرار نداده است.و هم چنین این حدیث نبوی که اشعار می‌دارد؛«الاسلام یعلو ولا یعلی علیه والکفار بمنزله الموتی لا یحجبون ولا یرثون» والبته ادعای اجماع بر این قاعده فقهی هم وجود دارد. ↑

   

1. 1. ۱- ایرج گلدوزیان،حقوق جزای اختصاصی،چاپ دهم ،تهران،نشر دانشگاه تهران۱۳۸۳،ص۴۲٫ ↑

1. 1. ۲- محمد هادی صادقی،جرایم علیه اشخاص،چاپ یازدهم،تهران ،نشر میزان۱۳۸۶،ص ۳۸٫ ↑

1. 1. ۳- حسین اقایی نیا،جرایم علیه اشخاص،چاپ ششم،نشر میزان،تهران،۱۳۸۹،ص ۲۰٫ ↑

1. 1. ۱-ایرج گلدوزیان،حقوق جزای عمومی ایران،ج اول ،چ ششم،انتشارات دانشگاه تهران،سال ۱۳۸۳،ص۱۵۳ ↑

1. 1. ۱-حقوق کیفری اسلام ،از کتاب شرایع الاسلام محقق حلی ومسالک الافهام شهید ثانی،ترجمه ابو الحسن محمدی،ج اول،مرکز نشر دانشگاهی،۱۳۸۴،ص۱۸۸٫ ↑

1. 1. ۱-امام خمینی،تحریرالوسیله ،ج چهارم،دفتر انتشارات اسلامی،۱۳۶۶،ص۲۶۸۲-محمد حسن مرعشی،فصل نامه حق،دفتر ششم،انتشارات رو زنامه رسمی،۱۳۶۵،ص۱۰۵٫ ↑

1. 1. ۳-سید محمد موسوی بجنوردی،فقه تطبیقی،فصل نامه رهنمون،انتشارات مدرسه عالی شهید مطهری،ش ۲و۳،۱۳۷۱،ص۸٫ ↑

1. 1. ۴-«ومن یقتل مومنا متعمدافجزاءه جهنم خلدا فیها وغضب الله علیهو لعنه واعد له عذابا عظیما»۵-وما کان لمومن ان یقتل مومناالا خطئاً…» ↑

1. 1. ۱-محمد تقی دامغانی،اولین قوانین ایران قبل از مشروطیت،انتشارات بهزاد،ص۲۲٫منقول از کتاب جرائم علیه اشخاص دکتر محمد هادی صادقی،ص ۳۰٫ ↑

1. 1. ۱- محمد علی صاحی،تقریرات حقوق جزای عمومی،مقطع ارشد،دانشگاه قم،سال تحصیلی ۸۹-۹۰٫ص۱۶ ↑

1. 1. ۱- منبع پیشین،ص۳۲ ↑

1. 1. ۱- حسین اقایی نیا،جرایم علیه اشخاص،(جنایات)،بنیاد حقوقی میزان،چاپ ششم،زمستان ۸۹،نهران،ص ۳۱٫ ↑

1. 1. ۲- ایرج گلذدوزیان،حقوق جزای اختصاصی،لنتشارات دانشگاه تهران،چاپ دهم،تهران،۱۳۸۳،ص۷۱٫ ↑

1. 1. ۱-روح الله موسوی خمینی،تحیر الوسیله،جلد دوم،تهران ،دار العلم،چاپ دوم،۱۳۶۶،صص۵۶۱-۵۶۲٫مساله۱۰ ↑

1. 1. ۱- حسین میر محمد صادقی،جرایم علیه اشخاص،بنیاد حقوقی میزان،چاپ اول،۱۳۸۶،تهران،ص۵۷٫ ↑

1. 1. ۱- محمد علی صالحی،تقریرات حقوق جزای عمومی،دانشگاه قم،سال تحصیلی۸۹-۹۰٫ص۳۱ ↑

1. 1. ۲-حسین اقایی نیا،جرایم علیه اشخاص،بنیاد حقوقی میزان،چاپ ششم،زمستان۸۹،تهران،ص۳۶٫ ↑

1. 1. ۳-ماده ۶۴۲ق.م.ا مصوب۱۳۷۵«هر کس با داشتن استطاعت مالینفقه ی زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه ی نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را از سه ماه یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می کند.» ↑

1. 1. ۱- محمد علی اردبیلی،حقوق جزای عمومی،ج اول،نشر میزان،چاپ ششم ۱۳۸۳،ص۲۱۱٫ودکتر حسین اقایی نیا،جرایم علیه اشخاص،نشر میزان،چاپ ششم،۱۳۸۹،تهران،ص۳۷٫۲- حسین میر محمد صادقی،جرایم علیه اشخاص،بنیاد حقوقی میزان،چاپ اول۱۳۸۶،تهران،ص۳۷٫ ↑

1. 1. ۱- منبع پیشین،ص۲۹ ↑

1. 1. ۱-محمد حسن نجفی ملقب به شهید ثانی،مسالک الافهام،ج ۴۲،ص۱۵۳٫ ↑

1. 1. ۲- ایرج گلدوززیان،محشای قانون مجازات اسلامی،نشر مجد،چاپ چهارم،۱۳۸۳،تهران،ص۱۱۹٫ ↑

1. 1. ۳- حسین میر محمد صادقی،جرایم علیه اشخاص،نشر میزان،چاپ اول،۱۳۸۶،ص۳۷٫استنباط از بند اول.۴-روح الله الموسوی الخمینی،تحریر الوسیله،قم،انتشارات دار العلم چاپ دوم ۱۳۶۶،ج۲،ص۵۱٫ ↑

1. 1. ۱-نظریه مشورتی شماره۱۰۹۸/۷،مورخ۱۷/۲/۱۳۷۵اداره حقوقی قوه قضاییه. ↑

1. 1. ۱-روح الله موسوی خمینی،تحریر الوسیله،قم،انتشارات دارالعلم،چاپ دوم۱۳۶۶،ج ۲،ص۵۱٫ ↑

1. 1. ۱-برای مثال رجوع کنید محمد جواد حسینی عاملی،مفتاح الکرامه،ج۱۰،ص۳۴۳؛محمد حسن نجفی،جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،ج۱۰ص۳۴۳؛به نقل از دکتر محمد هادی صادقی،جرایم علیه اشخاص،ص۶۱٫۲-محمد رضا گلپایگانی،مجمع المسایل،قم،مؤسسه‌ دار القران کریم،۱۳۶۹،ج۳،ص۲۸۹به نقل از حسن پوربافرانی،بررسی ترک فعل در جرم قتل عمدی،نشریه دادرسی،سال نهم،شماره۵۲،مهر وابان۱۳۸۴،صص۲۴-۳۴٫در ص۳۴ ↑

1. 1. ۱-یوسف مدنی تبریزی،کتاب القضاء،قم،۱۴۲۶قمری،بی نا،صص۲۲۰-۲۲۱،سوال۱۴۴٫۲-سید ابوالقاسم خویی،مبانی تکمله المنهاج،ج دوم،مؤسسه‌ احیا اثار الامام الخویی،س ۱۴۲۲،ص۶٫٫ ↑