ج.۲) دسته مفهومی بعد ” تفکر زیستی ” است که نظر تعدادی از مصاحبه شوندگان به شرح ذیل

می‌باشد :

” تفکر زیستی، ایجاد حساسیت در انسان نسبت به محیط زیست است. محیط زیست زمانی هست که انسان در اکوسیستم نقش غالب را دارد، محیط زیست برای انسان و درباره انسان است. جنگل یک اکوسیستم است وقتی انسان در آن قرار می‌گیرد و بر آن تأثیر می‌گذارد، تبدیل به محیط زیست جنگل می شود. اکوسیستم شهر نداریم. محیط زیست دریا، ساحل و غیره داریم. باید بدانیم که ‌به این مجموعه چه
می‌دهیم و چی از آن می گیریم و در آینده از آن چه چیزی خواهیم گرفت، اینو باید به صورت فرهنگ اهمیت به محیط زیست در بین مردم جا بندازیم، یعنی باید به مردم آموزش بدهیم که وقتی به طبیعت نگاه می‌کنند ‌در مورد آن فکر کنند”{۹۹COIN4}.

۴ ـ ۲ ـ ۴٫ تم خطرات بالفعل موجود در اکوسیستم مرجانی

جدا از شرایط سخت اکولوژیکی خلیج فارس، به عواملی چون وجود نفت و تجارت آن و همزمان با آن توسعه صنایع مرتبط با نفت و همچنین رشد روز افزون فعالیت‌های انسانی در این منطقه و متعاقب آن به وجود آمدن آلودگی های فراوان، از عللی است که جوامع مرجانی این منطقه را در معرض خطر قرار می‌دهد. در این پژوهش پس از بررسی مصاحبه های انجام شده، تم خطرات بالفعل موجود در اکوسیستم مرجانی به مثابه سومین تم مطرح شد.

جدول ۴ ـ ۴٫ تم خطرات بالفعل موجود در اکوسیستم مرجانی و دسته های مفهومی مستخرج شده از
کد گذاری

تم
دسته های مفهومی
فراوانی در مصاحبه ها

خطرات بالفعل موجود در اکوسیستم مرجانی

شوری بالا

۱۹COIN8/5COIN5

گرمایش کره زمین

۱۷COIN3/57COIN4/31COIN10

/۲۴COIN11

افزایش اسیدیته آب

۱۷COIN5/29COIN11

آلاینده های نفتی

۴۰COIN2/31COIN3/22COIN7

مواد منفجره و شیمیایی

۱۵COIN3/40COIN11

ساخت و سازهای ساحلی

۳۴COIN1/15COIN5/13COIN7

۹COIN8

صید و صیادی

۱۶COIN3/22COIN4/25COIN5

گردشگران

۴۶COIN1/64COIN3/35COIN5

۱۸COIN9

د.۱) اولین دسته مفهومی، تم “شوری بالا” به مثابه یکی از عوامل کلیدی مورد بررسی قرار گرفت. چند نمونه از مباحث اشاره شده توسط مصاحبه شوندگان مربوط ‌به این دسته مفهومی به صورت ذیل بیان می شود:

” منطقه خلیج فارس در مقایسه با دریاهای دیگر دریای فقیری است به علت شوری بالا، در واقع مرز حضور آبسنگها است؛ سد سازی ها (کارون) و سدهایی که در دجله و فرات و ترکیه زده شده باعث شده آب شیرین کمتری وارد خلیج فارس شود که همین امر سبب تشدید شوری خلیج فارس می شود که این شوری به همراه عوامل دیگر برای ‌مرجان‌ها استرس زا تر هم می‌تواند باشد، فرض کنید شما در محلی هستید که هوا گرم است، شاید قابل تحمل باشد، حالا یک پشه هم ایجاد مزاحمت کند، مطمئنا شرایط سخت تر می شود”{۵COIN5}.

د.۲) دسته مفهومی دیگر ” گرمایش کره زمین ” است که به همراه دیگر عوامل سبب ایجاد مشکلاتی در راستای زیست مرجان ها می‌گردد، که نتایج حاصل از مصاحبه به شرح ذیل است :

” گرمایش زمین سبب آب شدن یخچالها و در نتیجه بالا آمدن سطح آب دریاها می‌گردد که این امر باعث می‌گردد نور مورد نیاز ‌مرجان‌ها به آن ها نرسد که منجر به مرگ آن ها می شود. جلبک های هم زیست با ‌مرجان‌ها (زوگزانتاها) هم نمی توانند در درجه حرارت بالا زندگی کنند”{۱۷COIN3}.

د.۳) دسته مفهومی دیگر ” افزایش اسیدیته آب ” است که به همراه دیگر عوامل سبب کاهش ظرفیت مناطق مرجانی می‌گردد، که نتایج حاصل از مصاحبه به شرح ذیل است :

” اسیدی شدن آب دریا و کم شدن PH نیز مشکل دیگری است. چون ساختار آبسنگ های مرجانی آهکی است که به منظور رشد نیازمند محیط قلیایی است، از آنجایی که اقیانوسها به سمت اسیدی شدن می‌روند، ‌مرجان‌ها به سختی می‌توانند تولید آبسنگ کنند، در نتیجه امکان ایجاد ساختار مناسبی جهت بقا را نمی یابند “{۱۷COIN5}.

د.۴) دسته مفهومی دیگر ” آلاینده های نفتی ” است که به همراه دیگر عوامل آلودگی مناطق مرجانی می‌گردد، که نتایج حاصل از مصاحبه به شرح ذیل است :

” در خلیج فارس آلودگی نفتی زیاد داریم. برخی از آلودگی های ماهیان بیش از درصد استاندارد سازمان بهداشت جهانی است که از عوامل ایجاد سرطان زایی در مصرف کنندگان خواهند شد. نشتی و پساب های سکوهای نفتی یا پالایشگاه ها نیز از عوامل مهم آلودگی های نفتی خلیج فارس است”{۴۰COIN2}.

د.۵) دسته مفهومی دیگر ” مواد منفجره و شیمیایی ” است که به همراه دیگر عوامل، موجبات عدم تعادل اکولوژیکی مرجانی می‌گردند، که نتایج حاصل از مصاحبه به شرح ذیل است :

” اول باید مشکل را دید و بعد راه حل را پیدا کنیم. معضلات، بخش مهم آن برداشت ها است. چون به آبسنگ ها به شکل یک سنگ دریایی نگاه می شود تا یک ارگانیسم. با مواد منفجره و شیمیایی در مناطق مرجانی صیادی می‌کنند، که در واقع با صید یک گونه خاص، جمعیت اکولوژیک آن بخش را به هم
می‌زنند”{۱۵COIN3}.

د.۶) دسته مفهومی دیگر ” ساخت و سازهای ساحلی ” است که به همراه دیگر عوامل، خطرات جدی برای مناطق مرجانی به وجود می آورند، که نتایج حاصل از مصاحبه به شرح ذیل است :

” بایستی جلوی ساخت و سازهای غیراصولی در محدوده سواحل گرفته شود “{۳۴COIN1}.

” از ساخت و سازهای ساحلی در محدود سواحل بایستی جلوگیری نمود. هتل سازی در محدوده سواحل زیان های جبران ناپذیری ‌به این آبسنگ های مرجانی وارد می‌سازد، که این زیان ها در محدوده سواحل جزیره کیش کاملا مشهوداست “{۱۵COIN5}.

د.۷) دسته مفهومی دیگر ” صید و صیادی ” است که به همراه دیگر عوامل، خطرات جدی برای مناطق مرجانی به وجود می آورند، که نتایج حاصل از مصاحبه به شرح ذیل است :

” در جزیره کیش لنگر اندازی شناورهای توریستی یا صیادی، باعث شکستگی ‌مرجان‌ها،
به خصوص مرجانهای شاخ گوزنی می‌شوند. یکی دیگر از مشکلات، صید بی رویه ماهی هامور است (که باید این صید ممنوع شود)، چون ماهی هامور، ماهی خوار است و زمانی که تعداد ماهی هامور کم شود، در نتیجه تعداد ماهیان مرجان خوار زیاد شده که این خود سبب کم شدن ‌مرجان‌ها می‌گردند پس باید این ماهیان هامور باشند تا جمعیت ماهیان اطراف ‌مرجان‌ها در تعادل باقی بمانند”{۲۵COIN5}.

۱٫ معلم تلاش می‌کند تا فعالیت‌های سه‌گانه شناختی، عاطفی و فراشناختی را خود به جای دانش‌آموز انجام دهد.

۲٫ معلم موضوع درسی را توضیح و تفسیر کرده و با بیان نمونه ها، به عینی‌سازی انتخاب می‌پردازد.

۳٫ به دلیل انجام فعالیت‌های فکری توسط معلم، نیاز دانش‌آموزان به راهبردهای تفکر به حداقل می‌رسد.

۴٫ قضاوت‌های شخصی معلم، به عنوان تقویت کننده فهم دانش‌آموز مورد استفاده قرار می‌گیرد (یوسف‌زاده و معروفی، ۱۳۸۹: ۸۷).

۲-۳-۲- سبک تعاملی^[۱۵]۱:

در این نظریه، مسئولیت اصلی نظارت و کنترل کلاس بر عهده مدرس و دانشجویان است. قواعد و قوانین مورد استفاده، توسط مدرس و با شرکت دانشجویان تدوین می‌شود. تمرکز اصلی این دیدگاه بر رفتار و تمرکز ثانویه آن بر افکار و احساسات فراگیران است. اهمیت تفاوت‌های فردی در حد معمول به رسمیت شناخته می‌شود. فراگیران رفتار خود را نظارت و کنترل می‌کنند اما گروه و جایگاه آن حفظ می‌شود (شریفیان، نصر و عابدی، ۱۳۸۶: ۴). سبک آموزش تعاملی، ساختاری از تدریس است که هدفش آگاهانه ترویج استقلال دانش‌آموزان و توانایی نوآوری و ایجاد عشق و تخصص در یادگیری است و به انتقال دانش و بهره‌مند شدن از دانش و رفع کردن تردید‌ها در نتیجه ارتباطات بین معلمان و دانش‌آموزان مرتبط می‌باشد. تعامل فعال فرآیندی است پویا و ایجاد کننده وحدت تدریس و یادگیری است و ارتباط و عمل متقابل بین دانش‌آموزان و معلمان در طول این فرایند تنظیم می‌کند (جینگ و دانگ، ۲۰۰۹؛ به نقل از معتمدی، ۱۳۹۱). در کلاس تعاملی، نه همانند مداخله‌گرایانه، معلم – محور است و نه همانند غیرمداخله‌گرایانه، دانش‌آموز محور؛ بلکه ((همکاری)) اصل اساسی و محور کار در کلاس درس است (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۱۶). رویکرد تعامل‌گرایانه نشان می‌دهد که معلمان و دانش‌آموز باید مسئولیت اداره کلاس را به صورت مشترک به عهده بگیرند (اوریم، گوککی و انیسا^[۱۶]۲، ۲۰۰۹: ۶۱۳). و این رویکرد بر مبنای پیش‌فرض‌های مکتب روانشناسی اجتماعی، هم بر فعالیت‌هایی تأکید دارد که فرد برای تغییر محیط انجام می‌دهد؛ و هم به عوامل محیطی توجه دارد که بر فرد اثر می‌گذارد (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۱۵). هدف بنیادی از سبک آموزش تعاملی بهبود کیفیت تعلیم و تربیت و تدریس اثربخش است که سه هدف اصلی را دنبال می‌کند. اول این‌که وظیفه تدریس باید همراه با برانگیختن و به اشتیاق کشاندن دانش‌آموزان باشد. دوم این‌که با گسترش دانش دانش‌آموزان، توانایی‌هایشان را می‌پروراند و کیفیت کارشان را بهبود می‌بخشد. سوم این‌که در این راهبرد آموزشی معلم و دانش‌آموزان هر دو می‌توانند به یکدیگر سود برسانند (معتمدی، ۱۳۹۱).

مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک به شرح زیر است:

۱٫ مسئولیت اجرای وظایف یادگیری بر عهده دانش‌آموزان گذاشته می‌شود .

۲٫ معلم بر این باور است که دانش‌آموزان می‌توانند به درستی از عهده فعالیت‌های یادگیری برآیند.

۳٫ معلم وظیفه خود را محدود به پردازش موضوع، آزمون نتایج یادگیری، نظارت و ارائه بازخورد می‌سازد.

۴٫ معلم دانش‌آموزان را برای حداکثر فعالیت‌های فکری ترغیب می‌کند.

۵٫ معلم از دانش‌آموزان انتظار داردبه پردازش شناختی، عاطفی و فراشناختی موضوع درسی بپردازند.

۶٫ یادگیرنده برانگیخته می‌شود تا مشابهت‌ها (روابط) را جستجو کند و بر عملکرد خود نظارت کند. (یوسف‌زاده و معروفی، ۱۳۸۹: ۸۷).

۲-۳-۳- سبک غیر مداخله‌ای^[۱۷]۱:

در این رویکرد بر اساس باور انسان‌گرایان، فرض بر این است که کودک انگیز‌ه درونی برای شناخت دنیای واقعی دارد و نیازی به تحریک بیرونی ندارد؛ ‌چرا که رشد تحت غریزه پدید می‌آید (مارتین و شوهو، ۲۰۰۳، ۳۱). یک معلم غیرمداخله‌گرا به اصول اساسی در تعلیم و تربیت انسان‌گرایانه عقیده دارد یعنی به دانش‌آموزان فرصت‌هایی برای انتخاب و مدیریت یادگیری می‌دهد و این بدان معنا نیست که دانش‌آموزان انتخاب کاملاً آزادانه دارند اما اجازه شرکت‌کردن در بحث‌ها ‌در مورد آنچه مطالعه شده و آن چه مطالعه خواهد شد را دارند و این‌که چگونه جریان فرایندی کلاس را ادامه دهند (بابلی و جانسون، ۲۰۱۲؛ به نقل از معتمدی، ۱۳۹۱). ‌بنابرین‏ در این رویکرد معلم باور دارد، که باید به دانش‌آموزان فرصت داد تا انتخاب کنند و بر یادگیری خود، مدیریت کنند، البته این به معنای آزادی کامل نیست؛ بلکه به دانش‌آموزان اجازه می‌دهند در انتخاب مواد مطالعه، در تعیین روش مطالعه و حفظ نظم کلاس مشارکت داشته باشند (حمیدی، دهنوی و دماوندی، ۱۳۹۱: ۶). و مسئولیت اصلی کنترل کلاس در اختیار فراگیران است. قوانین و مقررات توسط آنان و با راهنمایی مدرس کلاس تدوین می‌شود. تأکید این شیوه بر تفکرات و احساسات شخصی افراد است. تفاوت‌های فردی بسیار مهم تلقی می‌شود. به افراد کلاس فرصت داده می‌شود تا رفتارهای خود را کنترل کرده و نظارت نمایند. شیوه های مداخله‌ای عمدتاًً حرکات و اشارات غیرکلامی، نشست‌های خصوصی، مهارت‌های ارتباطی و پیام‌هایی است که به افراد داده می‌شود (شریفیان، نصر و عابدی، ۱۳۸۶: ۴). در این شیوه دانش‌آموزان یا هیچ راهنمایی از معلمان دریافت نمی‌کنند یا راهنمایی کوچکی دریافت می‌نمایند. اگرچه ممکن است هر منبعی که لازم باشد، از جانب معلم تهیه شود. دانش‌آموزان باید برای خود تصمیم بگیرند که با مسائل روبه‌رو شده و ‌در مورد داده ها جستجو کرده و سرانجام نتیجه‌گیری نمایند. این رویکرد بی‌ساختار گاهی اوقات در علوم، ریاضیات و برای مواردی در مطالعات اجتماعی استفاده شده است. اما بازخوردها همیشه خوب نیستند به ویژه برای دانش‌آموزانی که مهارت‌های مطالعاتی و خود مدیریتی ضعیفی دارند و در استدلال استنتاجی مشکل دارند (وست و ود، ۲۰۰۶؛ به نقل از معتمدی، ۱۳۹۱). در رویکرد غیر مداخله‌گرایانه دانش‌آموزان مجاز به اعمال نفوذ قابل توجهی در کلاس درس می‌باشند و معلمان کمتر در تنظیم کردن رفتار دانش‌آموزان نقش دارند (اوریم، گوککی و انیسا، ۲۰۰۹: ۶۱۳). از این‌رو معلم به دانش‌آموزان نمی‌گوید چه چیز درست و چه چیز اشتباه است یا چه کاری برای حل مسئله باید انجام شود؛ چرا که معلم باور دارد؛ دانش‌آموزان، خود قادر به یادگیری و کنترل رفتار خویش هستند (عالی و امین‌یزدی، ۱۳۸۷: ۱۱۴).

مهم‌ترین ویژگی‌های این سبک به شرح زیر است:

۱٫ مسئولیت اجرای وظایف یادگیری و کنترل بین معلم و دانش‌آموز مشترک است.

۲٫ معلم دانش‌آموزان را برای به کارگیری فعالیت‌های شناختی، عاطفی و فراشناختی در یادگیری ترغیب می‌کند.

۳٫ ترغیب به انجام فعالیت‌های یادگیری به طور مستقیم از طریق ارائه دلایل و یا غیرمستقیم از طریق سوال کردن و دادن تکالیف درسی صورت می‌گیرد.

۴٫ وقتی دانش‌آموزان برخی از مسئولیت‌های یادگیری را بر عهده گرفت، برای استفاده از راهبردهای فراشناختی تحریک می‌شود.

۵٫ مسئولیت معلم به فعالیت واداشتن و درخواست از دانش‌آموزان برای خلاصه کردن و ارزیابی عملکرد است (یوسف‌زاده و معروفی، ۱۳۸۹: ۸۷).

۲-۴- عوامل مؤثر در مدیریت کلاس

از مهم‌ترین عواملی که در مدیریت بهینه کلاس درس نقش دارند می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۲-۴-۱- دانش معلم

۲-۳-۲-۳-ارﯾﮑﺴﻮن

از جمله روانشناسانی که در این مورد نظریه پردازی کرده‌اند، اریک اریسکون است. اریسکون در زمره روانشناسانی است که سعی نمودند نظریه فروید را از غنای تازه ای برخوردار سازند. بنابر نظریه روانی اجتماعی اریکسون شکل گیری و تحول شخصیت طبق مراحلی و بر اساس تحول بدنی که تعیین کننده کشش فرد نسبت به جهانی خارجی، هوشیار شدن وی نسبت به آن و تعامل با آن است، تحقق می پذیرد. جهان مورد بحث جهانی است که در آغاز حدود نا مشخص مادر که در بر گیرنده تمامی محیط انسانی است تعیین می‌کند

( منصور و دادستان ، ۱۳۷۹)

از نظر اریسکون مرحله اول تحول روانی- اجتماعی که تقریباً معادل مرحله دهانی در نظریه فروید است( اعتماد در مقابل عدم اعتماد) نام دارد که از تولد تا یک سالگی را پوشش می‌دهد. همسانی، پیوستگی و همانندی تجربه به اعتماد منجر می شود و بی کفایتی، نا همسانی یا مراقبت منفی ممکن است عدم اعتماد را بر انگیزد. در این مرحله کودک نیاز دارد که با دیگری رابطه برقرار نماید تا از این راه نیازهای خود را تأمین کند. کودک معمولاً نخستین رابطه را با مادر برقرار می‌کند. او باید بتواند در کنار مادر احساس ایمنی به دست آورد. یعنی این احساس را که مادر دائم برای ارضای نیازهای او باید بتواند کنار او بماند مراقبت های منظم و محبت آمیز برای ایجاد احساس اعتماد در کودک ضروری است، خصیصه تکراری ارضا کننده این مراقبت ها موجب می شود که بعدها کودک بتواند ناکامی موقت را بهتر تحمل کند یا بتواند یک ارضا فوری را به تعویق اندازد.

( همان منبع).

در واقع به محض آن که کودک شروع به راه رفتن می‌کند، به استقلال دست می‌یابد؛ با اجبارهای اجتماعی روبرو می شود.طی این مرحله خود رهبری و به تنهایی عمل کردن در کودک آشکار می شود.اریسکون بر اهمیت باز خورد والدین در این مرحله تأکید می‌کند و معتقد است که نباید کودک را در رفتارهای ناشیانه اش دچار شرمساری کرد و شرمنده سازی برای هر کسی زیان بخش است. مخصوصاً برای کودک به کندی سوی استقلال ره می سپارد و هنوز به ظرفیت های خود اعتماد ندارد( منصور و دادستان ، ۱۳۷۹)

اریکسون معتقد بود که کودکان در سال دوم زندگی می کوشند تا در مقابل والدینشان احساس استقلال رأی و عدم وابستگی کنند، کودکانی که نمی توانند به حس استقلال رأی نائل شوند ممکن است آمادگی پیدا کنند که دچار احساس شرم و تردید شوند و نتوانند به طور مستقل کاری انجام دهند. اریکسون هنگام بحث درباره این مراحل و مراحل بعدی زندگی جوهر اصلی عقیده فروید را حفظ کرد. نظریه او از این لحاظ با فروید تفاوت داشت که او بر مراحل روانی- اجتماعی تأکید می کرد و حال آنکه فروید بر مراحل روانی – جنسی تأکید داشت ( ماسن و همکاران ، ۱۳۸۰).

۲-۳-۲-۴-دیدگاه رفتار گرایی

اصطلاح «وابستگی» در اکثر موارد از سوی دیدگاه یادگیری به کار گرفته می‌شود. نظریه‌پردازان یادگیری نیز از روان تحلیل‌گری تبعیت نموده و بر این عقیده‌اند که نخستین رابطه شخص از وابستگی نوزاد به مادرش به وجود می‌آید. طرفداران نظریه یادگیری وابستگی را شکلی از درماندگی می‌دانند، به عقیده ی آن‌ ها کودک وابسته نه تنها درصدد جستجوی تماس با مادرش است؛ بلکه دائماً درصدد کسب تأیید و پذیرش از جانب دیگران است و چنین ویژگی در بزرگسالی، بیمار گونه است(حقیقی، ۱۳۸۱).

رفتارگرایان نیز فرض را براین گذاشته‌اند که گرسنگی، تشنگی و درد غرایزی اساسی هستند که کودکان را به عمل وا می‌دارند؛ ولی آن‌ ها مفهوم لیبیدو را که قابلیت اندازه‌گیری نداشت نپذیرفتند و نیروگذاری روانی را که فروید مطرح کرده بود چون قابل مشاهده نبود قبول نکرده و به جای آن سائق‌های بیولوژیکی و سایر پاسخ‌های قابل اندازه‌گیری را مطرح نمودند. از نظر رفتارگرایان آنچه نیازهای بیولوژیکی کودکی را ارضا می‌کند (یعنی سائق را کاهش می‌دهد) «تقویت کننده اولیه» نامیده می‌شود مثلاً غذا برای کودک گرسنه تقویت کننده اولیه محسوب می‌شود. افراد و اشیایی که هنگام کاهش سائق حضور دارند از طریق تداعی با تقویت کننده اولیه «تقویت کننده ثانویه» نامیده می‌شود (همان منبع).

از این نظر مادر کودک به عنوان منشاء همیشگی تامین غذا و آسایش، تقویت کننده ثانویه محسوب می‌شود. ‌بنابرین‏ کودک نه فقط به هنگام گرسنگی و درد به دنبال او است؛ بلکه در مواقع بسیار دیگری نیز وابستگی عمومی خود را به او نشان می‌دهد. در همین راستا نظریه‌پردازان یادگیری اجتماعی فرض براین دارند که شدت وابستگی کودک به مادر بستگی دارد ‌به این که مادر تا چه حد نیازهای کودک را تأمین می‌کند؛ یعنی مادر تا چه اندازه وجودش با لذت و کاهش درد و ناراحتی همراه است (ماسن و همکاران؛ ترجمه پاسایی، ۱۳۸۰).

۲-۳-۲-۵-دیدگاه کردار شناسی

کردار شناسان آن دسته از طبیعت گرایانی بودند که تأکید داشتند لازم است حیوانات در محیط طبیعی خود مورد مطالعه قرار گیرند و نباید محیط مطالعه را به آزمایشگاه محدود نمود. از جمله این افراد می‌توان به داروین، لورننس، تین برگن و بالبی^[۶۲] اشاره کرد.

کرد‌ارشناسی یک نظام بین رشته ای است که اطلاعات، فرضیه‌ها و روش‌شناسی خود‌ را از طیف وسیعی از علوم چون زیست شناسی، روان‌شناسی، مرد‌م شناسی و علوم اعصاب گرفته و هد‌ف آن بررسی رفتار جاند‌اران د‌ر یک محیط طبیعی و د‌ر یک زمینه تکاملی است (بشارت و همکاران، ۱۳۸۰).

کرد‌ارشناسی به شد‌ت تحت تأثیر نظریه تکاملی د‌اروین قرار د‌ارد‌ و اصل انتخاب طبیعی د‌ر تمام مفاهیم کرد‌ارشناسی نقش محوری د‌ارد‌: هر صفت زیستی یا روان‌شناختی برای بقا د‌ر یک جاند‌ار یا گونه‌ای از جاند‌اران، باید‌ حتماً از یک منطق بیولوژیکی قد‌رتمند‌ی برخورد‌ار باشد‌ که حفظ و ذخیره آن صفت را د‌ر گنجینه ژنتیک رفتاری تضمین کند‌. مفاهیم کلید‌ی کرد‌ارشناسی که د‌ر نظریه د‌لبستگی مطرح می‌شوند‌ عبارت است از:

۱- رفتار غریزی: رفتاری است غیر اکتسابی که: الف) توسط محرک خاصی راه‌اند‌ازی می‌شود‌: یکی از مفروضه‌های اتولوژی این است که رفتارهای مجموعه ذخایر ژنتیک رفتاری برای بروز، نیازمند‌ محرک‌های محیطی ویژه‌ای به نام محرک‌های رها ساز هستند‌، به عنوان مثال رفتار ماد‌رانه بوقلمون برای بروز و فعال شد‌ن، نیازمند‌ صد‌ای جیک جیک جوجه‌هایش است. ب) رفتار غریزی ویژه نوع است. به عنوان مثال رفتار ماد‌رانه د‌رهرگونه از جاند‌اران منحصراًً ویژه همان گونه است و با سایر گونه‌ها کاملاً فرق می‌کند‌.

۲- نقش پذیری: واکنش‌های جاند‌ار د‌ر مقابل محرک‌های رهاساز د‌ر طول د‌وره خاصی از زند‌گی (سال‌های اولیه) روی می‌د‌هد‌ و قبل و بعد‌ از این زمان د‌یگر رخ نمی‌د‌هد‌ مثل رفتار د‌نبال کرد‌ن شئ محرک توسط جوجه ارد‌ک‌ها. به طور خلاصه نقش‌پذیری نوع ویژه ای از یاد‌گیری است که د‌ر د‌وره ویژه‌ای (د‌وره حساس) از سال‌های آغاز عمر آموخته شد‌ه و د‌وران بعد‌ی را تحت تأثیر قرار می‌د‌هد‌. ۳- د‌وره حساس: این د‌وره مناسب‌ترین زمان برای بروز توانمند‌ی‌های ویژه است، د‌ر این د‌وره فرد‌ آماد‌گی پذیرش تاثیرات محیطی را د‌ارد‌ (برک، ۱۳۸۳).

اگر همه شرایطی که پیش از این گفتیم هم وجود داشت، دلیلی بر این نمی‌شود که مأمور هنگام بازرسی هر چه خواست انجام دهد. محدودیت‌های متعددی برای بازرسی منازل، اماکن و اشیاء تعیین شده که ‌به این شرح است:

۱٫ بازرسی باید در حضور متهم و شاکی و شهود تحقیق صورت گیرد.

۲٫ چنانچه در محل بازرسی کسی حضور نداشته باشد تفتیش ممکن نخواهد بود، مگر اینکه امر مذکور، فوریت داشته باشد که در این صورت قاضی می‌تواند با قید مراتب در صورت‌جلسه دستور باز کردن محل را بدهد.

۳٫ حضور افراد غیر از کسانی که در امر جزایی دخالت ندارند (شاکی، متهم و شهود تحقیق) در محل بازرسی ممنوع است، مگر با اجازه متصرف قانونی.

۴٫ بازرسی منازل باید در روز به عمل آید، مگر اینکه ضرورت اقتضا کند. بدیهی است چنانچه انجام بازرسی در شب لازم باشد، قاضی باید جهات ضرورت را در صورت‌جلسه قید کند.

۵٫ اوراق و نوشته و سایر اشیای متعلق به متهم در صورتی بازرسی و توقیف می‌شوند که راجع به واقعه جرم باشد.

۶٫ در صورتی که موضوع بازرسی، مراسلات پستی و مخابراتی، صوتی و تصویری باشد و آن ها نزد مرجع دیگر باشد، قاضی پس از دستور به ارسال آن نزد خود، آن ها را باید پس از وصول در حضور متهم ملاحظه و مراتب را در صورت‌جلسه قید، سپس به امضا متهم برساند. بدیهی است در صورتی که متهم از امضای صورت‌جلسه امتناع کند، قاضی مراتب استنکاف وی را در صورت‌جلسه قید می‌کند.

بند ۸ ماده واحده قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۳۸۳ تشریفات بازرسی را اعلام کرده و بیان می‌دارد: « بازرسی ها و معاینات محلی، جهت دستگیری متهمان فراری یا کشف آلات ‌و ادوات جرم بر اساس مقررات قانونی وبدون مزاحمت ودرکمال احتیاط انجام شود و از تعرض نسبت به اسناد و مدارک و اشیائی که ارتباطی با جرم نداشته و یا به متهم تعلق ندارد و افشای مضمون نامه ها و نوشته ها و عکس های فامیلی و فیلم ای خانوادگی و ضبط بی مورد آن ها خود داری گردد.»

در انتهای این بحث به یک نوع از بازرسی که مغفول مانده است، اشاره می‌کنیم. بازرسی بدنی یکی از اشکال بازرسی است که ممکن است به منظور کمک به کشف حقیقت و ضبط توقیف وسایل اثبات جرم انجام شود. قواعد حقوقی بازرسی بدنی در اسناد بین‌المللی نیامده و در قوانین بسیاری از کشورها ازجمله ایران نیز مبهم و مجمل است. اگرچه از نظر تئوری ،نظریه ای واحد در خصوص بازرسی های بدنی وجود ندارد و عده ای معتقد به آزادی عمل بیشتر مأموران انتظامی هستند و بازرسی بدنی به صرف ظن به ارتکاب جرم را تجویز می‌کنند. ولی از آنجا که انجام بازرسی بدنی مغایر بااصل برائت، حق خلوت و آزادی های فردی است، توسل به آن جز تحت شرایط بسیار استثنایی جایز نمی باشد.

در همین رابطه، برابر ماده ۵۴ قانون جدید: «ورود به منازل، اماکن تعطیل و بسته و تفتیش آن ها، همچنین، بازرسی اشخاص و اشیاء در جرائم غیرمشهود، با اجازه موردی مقام قضایی است. هرچند وی، اجرای تحقیقات را به طور کلی به ضابط ارجاع داده باشد». همان‌ طور که مشاهده می شود، بازرسی اشخاص در جرایم غیر مشهود صرفا با اجازه مقام قضایی می‌باشد و در غیر این صورت تخلف و دارای ضمانت اجرا می‌باشد.

۳-۱-۱-۱-۴٫ کنترل ارتباطات

اعلامیه اسلامی حقوق بشر قاهره مصوب ۱۴۱۱ ه.ق نیز برخی مواردی را که هنگام کشف جرم بایستی مد نظر قرار داد، مورد شناسایی قرار داده است. اعلامیه در ماده هجدهم خود اعلام می‌دارد : « الف ) هر انسانی حق دارد که نسبت به جان و دین و خانواده و ناموس و مال خویش، در آسودگی زندگی کند . ب) هر انسانی حق دارد که در امور زندگی خصوصی خود (در مسکن و خانواده و مال و ارتباطات) استقلال داشته باشد و جاسوسی یا نظارت بر او یا مخدوش کردن حیثیت او جایز نیست و بایستی از او در مقابل هر گونه دخالت زورگویانه در این شئون حمایت شود.»

اعلامیه جهانی حقوق بشر در ماده۱۲، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی در ماده ۱۷و اعلامیه اسلامی حقوق بشر در ماده ۱۸ بند ب متفقاً تجاوز به حریم خصوصی افراد از جمله استراق سمع را ممنوع اعلام کرده‌اند. درقوانین موضوعه ایران هم بر ضرورت احترام به حریم خصوصی افراد تأکید می‌دارد (بازرسی و نرسانیدن نامه ها و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخاراتی تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره، نرسانیدن آن ها، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است، مگر به حکم قانون). طبق بندیک ازماده ۱۰ میثاق بین‌المللی: (درباره کلیه افرادی که ازآزادی خودمحروم شده اند، باید با انسانیت واحترام به حیثیت ذاتی شخص انسان رفتارگردد.)

برابر ماده ۱۵۰ قانون جدید؛ «کنترل ارتباطات مخابراتی افراد ممنوع است، مگر در مواردی که به امنیت داخلی و خارجی کشور مربوطه باشد یا برای کشف جرائم موضوع بندهای الف،ب،پ، و ت ماده ۳۰۲ این قانون لازم تشخیص داده شود. در این صورت، با موافقت رئیس کل دادگستری استان و با تعیین مدت و دفعات کنترل، اقدام می‌شود. کنترل مکالمات تلفنی اشخاص و مقامات موضوع ماده ۳۰۷ این قانون منوط به تأیید رئیس قوه قضائیه است و این اختیار قابل تفویض به سایرین نمی‌باشد». شرایط و کیفیات کنترل ارتباطات مخابراتی به موجب مصوبه شورای عالی امنیت ملی تعیین شده(تبصره ۱ ماده ۱۵۰) و کنترل ارتباطات مخابراتی محکومان نیز به تشخیص دادگاه نخستین مجری رأی‌ یا قاضی اجرای احکام آن طبق تبصره ۲ ماده مذبور می‌باشد.

به علاوه، برابر ماده ۱۵۱ قانون مذبور؛ «بازپرس می‌تواند در موارد ضروری، برای کشف جرم یا دست یابی به ادله وقوع جرم، حساب‌های بانکی اشخاص را با تأیید رئیس کل دادگستری استان کنترل کند». همچنین، تفتیش و بازرسی مراسلات پستی مربوط به متهم در موارد ضن قوی به کشف جرم، دستیابی به ادله وقوع جرم و یا شناسایی متهم، به تجویز ماده ۱۵۲ این قانون بلامانع است. با وجود مراتب مذبور و علی رغم سلسله مراتب اداری و قضایی بین بازپرس و دادستان، مبنای تجویز تأیید رئیس دادگستری استان نسبت به درخواست کنترل حساب‌های بانکی اشخاص معلوم نیست! با این وجود، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های یاد شده، در راستای حفظ و تضمین حریم خصوصی افراد و شهروندان بوده و از دغدغه‌ها و نوآوری‌های مقنن در قانون جدید به شمار رفته و تغییرات اساسی را در مفاد ماده ۱۰۴ قانون فعلی و صلاحیت مقرر در آن، که انجام مراتب مذبور از زمره وظایف و اختیارات دادگاه رسیدگی کننده بوده، را ایجاد ‌کرده‌است.

1. بی ثباتی اقتصادی

یکی دیگر از زیان های نظام بهره ، عدم تعادل و بی ثباتی اقتصادی است، زیرا در نظام سرمایه داری رشد اقتصادی همواره با نوسانات دوران رونق و رکود اقتصادی مواجه است و یکی از عوامل این بی ثباتی ها نظام بهره است، چون در نظام سرمایه داری تولیدکنندگان هر گاه انتظار بهبود اوضاع اقتصادی و در نتیجه آن سود بیشتر را داشته باشند اقدام به سرمایه گذاری می‌کنند و افزونی سرمایه، موجب به رونق خارج از قاعده و لجام گسیخته می شود. ازسوی دیگر اگر انتظار رکود اقتصادی را داشته باشند با خودداری ازسرمایه گذاری موجب به رکود بیشتر و وخامت اوضاع اقتصادی می‌شوند و مجموع این تغییرات و نوسانات منجر به عدم تعادل و بی ثباتی می‌گردد. آری به موجب نظام بهره است که غول های ثروت می‌توانند با سرمایه گذاری افراطی در یک ‌کشور در حال رشد رونق افسارگسیخته و بی ضابطه ایجاد کنند، و نیز می‌توانند با برداشت سرمایه و تخلیه پول کشوری را دچار رکود بلکه فلج اقتصادی کنند. (گلپایگانی،۱۳۷۲ ،۶۳(

1. بی عدالتی درتوزیع درآمد و افزایش اختلاف طبقاتی

در جامعه ای که نظام بهره حاکم است ، گردش چرخ زمان همیشه به نفع سرمایه دار است ، چرا که صاحب سرمایه در هر شرایط برنده است . در نظام بهره سرمایه دار از اقتصاد واقعی جامعه بریده است و با اتصال مداوم به اقتصاد بهره ، پیوسته به ثروت خود می افزاید؛ در نتیجه عامل کار بازنده خواهد بود ،چرا که پیوسته اختلاف پتانسیل درآمد به سود سرمایه و به زیان نیروی کار است و محصول این جریان بی عدالتی آشکار در توزیع درآمدها و نابه سامانی در اقتصاد ملی و در نهایت افزایش اختلاف طبقاتی است که از نظر عقل و شرع محکوم و مردود است.

1. محدودیت رفاه به طبقه سرمایه دار

یکی از نتایج نظام بهره این است که گیرندگان بهره ( سرمایه داران) از رفاه بیش از حد برخوردار هستند و دراز موارد در دام اسراف و تبذیرو تضییع اموال یا تکاثر و ثروت اندوزی سیری ناپذیر و عیاشی و لذت طلبی لجام گسیخته گرفتار می‌شوند و از سوی دیگر دهندگان بهره ( عاملان تولید و نیروی کار) با وجود تلاش زیاد و زحمات طاقت فرسایی که متحمل می‌شوند، کمتر به رفاه نسبی دست می‌یابند.) گلپایگانی،۱۳۷۰،۶۵-۶۰(

البته به غیر از زیان های اقتصادی ذکر شده، ضررهای دیگری هم وجود دارد از جمله اینکه موجب می شود انسان ها از کار نیک وخدمت به دیگران و تعاونی که به وسیله قرض الحسنه محقق می شود خودداری کنند.)شیرازی، ۱۳۷۰،۲۲۳(

پس به طورکلی می توان گفت که حاکمیت نظام بهره از جهتی موجب گردش چرخ زندگی ثروتمندان و ‌دولت‌های‌ بزرگ شده و از جهت دیگرسبب فقر طبقات ضعیف و دولت های کوچک گشته است.

۲-۸ بانکداری اسلامی

ایده بانکداری اسلامی نخستین بار در دهه ۱۹۵۰ مطرح شد. نخستین بانک سرمایه گذاری اسلامی در دهه ۱۹۶۰ در مالزی و مصر شکل گرفت و بعد از آن در سال ۱۹۷۴ بانک اسلامی دبی و … پدید آمد. در ضمن بانکداری بدون ربا در ایران در سال ۱۳۶۲ مورد تصویب مجلس قرار گرفت.

بانکداری و تأمین مالی اسلامی، پدیده به نسبت جدیدی است که فقط به چند دهه گذشته باز می‌گردد؛ با وجود این، در همین مدت کوتاه، این صنعت به رشد سالانه‌ای بیش از ۱۰ درصد رسیده است. صنعت بانکداری اسلامی در سطح جهان مطرح شده است.

تقاضای رو به رشد مصرف‌کنندگان برای مؤسساتی که منطبق با شرع عمل می‌کنند، سبب شده است بانک‌های متعارف، ساختار خود را به طور کامل ‌بر اساس پیروی از قوانین مالی اسلامی پایه‌ریزی کنند. تجلی این اقدام روبه رشد را در بانک‌هایی مانند بانک تجاری بین‌المللی NCB و بانک الجزیره عربستان سعودی و اکنون نیز در بانک بین‌المللی شریعت در امّارات متحده عربی می‌توان مشاهده کرد.

اگر چه تجربه‌ بانک های اسلامی(با همه‌ محدودیت ها و مشکلات) حاکی از آن است که بعضی از این بانک ها در زمینه‌ی توسعه‌ اقتصادی از سایر بانک ها مؤثر تر بوده اند اما اقتضای وجودی بانک های اسلامی در زمینه توسعه، تلاش بیشتری را طلب می‌کند. این تلاش نه فقط برای برداشتن موانع ، بلکه برای تحول و تکامل ابزار و وسایل مورد استفاده در بهره برداری از منابع مالی ضروری است.

تـعریف بانـک اسـلامی

بانکداری اسلامی: همان اهداف بانکداری متداول را دنبال می‌کند با این تفاوت که ادعا می شود که عملیات بانکی این بانک‌ها بر اساس فقه معاملات اسلامی صورت می‌گیرد(نجم آبادی ۱۳۷۹)

۲-۹ مهندسی و ابزارهای مالی اسلامی

در مدیریت مالی سه رکن اصلی ابزارهای مالی، بازارهای مالی و مؤسسات مالی اجزای تشکیل دهنده نظام مالی به حساب می‌آیند که وظیفه نقل و انتقال وجوه مازاد در جامعه را به جاهایی که کمبود منابع مالی وجود دارد به عهده دارند. اگر ارگان فوق به درستی در جامعه شکل گیرد شاهد شکوفایی اقتصاد کشور خواهیم بود. برای دستیابی به اهداف کلان اقتصادی ناگزیر باید نظام مالی کشور به سمت یک نظام مالی پیشرفته و تکامل یافته حرکت کند.

مهمترین نقش بازارهای مالی در نظام مالی کشور، تخصیص بهینه منابع مالی، کاهش هزینه های معاملات، سرعت بخشیدن به معاملات، افزایش توان نقد شوندگی دارایی‌ها، تسهیل فرایند تأمین منابع مالی برای بنگاه های اقتصادی، ارزش گذاری منصفانه دارایی‌های بنگاه های اقتصادی، ‌بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا، شفاف سازی اطلاعات، و نظارت بر عملکرد بنگاه های اقتصادی است.(رجایی،۱۳۸۵)

۲-۹-۱ اصول زیربنایی سیستم مالی اسلامی

اصول زیربنایی سیستم مالی اسلامی عبارتند از: ممنوعیت ها،مشارکت در ریسک،پول به عنوان سرمایه بالقوه، حرمت قراردادها و فعالیت های منطبق با شریعت. و طبق اقتصاد اسلامی،نمونه هایی که بر مبنای هر یک از موارد زیر هستند،ممنوع می‌باشند: ( ابراهیمی،هاشمی،۱۳۸۱،۷۸)

بازده حاصل از قرارداد وام(ربا و بهره)،ابهام بیش از حد قراردادها(غرار) ،بازی‌های مبتنی بر شانس و شرط بندی و ارائه خدمات و سرمایه گذاریهای غیراخلاقی.

۲-۹-۲ انواع عقود اسلامی

‌عقد مالی‌ عقدی‌ است‌ که‌ بین‌ دو طرف‌ ‌در مورد استفاده‌ یا انتقال‌ ملکیتِ‌ یک‌ مال‌ بسته‌ می‌شود و مال‌ هر چیزی‌ است‌ که‌ در بازار ارزش‌ معامله‌ای‌ دارد. به طورکلی عقود اسلامی در سیستم بانکی به چهار گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از (موسویان،فیروزآبادی،۱۳۸۷،۹۹)

۲-۹-۲-۱ قرض الحسنه

قرض الحسنه ، عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین (قرض دهنده) مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر (قرض گیرنده) تملیک می‌کند که قرض گیرنده مثل و یا در صورت عدم امکان،قیمت آن را به قرض دهنده رد نماید. قرض الحسنه عقدی لازم است و از این رو مقروض نمی تواند قبل از انقضای مدت ،طلب خود را مطالبه نماید. از نظر مدت زمان ، قرارداد قرض الحسنه به طور متوسط از سلف و فروش اقساطی که قراردادهای کوتاه مدت هستند زمان بیشتری می‌برد و از مشارکت مدنی و جعاله که عقود بلندمدت هستند کوتاه تر است.( مجموعه مقالات ‌و سخنرانی های دهمین سمینار بانکداری اسلامی، ۱۳۵)

موارد اعطاء (کاربرد)

آثار اقتصادی عقد قرض الحسنه