تعهدات و انتظارات: اگرA کاری برای B انجام دهد، با اعتماد به اینکه B در آینده آن را جبران می‌کند، این امر انتظاری را در A و تعهدی را از جانب B برای حفظ اعتماد ایجاد می‌کند. این تعهد را میتوان مانند برگه هایی اعتباری تصور کرد که در دستAاست و باید با عملکردی از طرف Bبازخرید شود. اگر A تعداد زیادی از این برگه های اعتباری از تعدادی افراد که با آن ها رابطه دارد در دست داشته باشد در آن صورت همانندی با سرمایه مالی مستقیم است این برگه های اعتباری مجموعه اعتبار بزرگی را تشکیل می‌دهد که A می‌تواند در صورت لزوم از آن ها استفاده کند. مگر اینکه اعتماد کردن غیر عاقلانه باشد و برگه ها نمایانگر وام های اعتباری باشد که باز پرداخت نخواهد شد. دو عامل برای این شکل از سرمایه اجتماعی حیاتی می‌باشد: میزان در خور اعتماد بودن محیط اجتماعی که ‌به این معنا است که تعهدات باز پرداخت خواهند شد. و میزان واقعی تعهداتی که برعهده گرفته شده است. (همان منبع ، صص ۴۶۸- ۴۶۷ )

ظرفیت بالقوه اطلاعات: یک شکل مهم سرمایه اجتماعی ظرفیت بالقوه اطلاعات است که جزء ذاتی و جدایی ناپذیری از روابط اجتماعی است. اطلاعات در فراهم ساختن شالوده ای برای کنش با اهمیت است اما به دست آوردن اطلاعات پر هزینه است یکی از وسایلی که از طریق آن اطلاعات ممکن است کسب شود استفاده از روابط اجتماعی است که برای مقاصد دیگر حفظ می شود ( همان منبع ، ص۴۷۴)

هنجارها و ضمانت های اجرایی مؤثر: هنگامی که هنجار مؤثری وجود دارد این هنجار شکل نیرومند اما گاه شکننده سرمایه اجتماعی را تشکیل می‌دهد. هنجار دستوری شکل ویژه و مهم سرمایه اجتماعی را در درون جمع تشکیل می‌دهد. این هنجاراست که فرد باید منافع شخصی خود را رها کرده و به سود جمع عمل کند. هنجارهای مؤثر می‌تواند شکل قدرتمندی از سرمایه اجتماعی را تشکیل دهد، اما این سرمایه اجتماعی مانند شکل هایی که پیشتر توصیف شده نه تنها کنش های معینی را تسهیل می‌کنند بلکه همچنین کنش های دیگری را محدود می‌کند. مثلا هنجارهایی که به زنان امکان می‌دهد که در شب تنها قدم بزنند و فعالیت های تبهکاران را نیز محدود می‌کند. ( همان منبع ، صص ۴۷۶- ۴۷۵)

از نظر کلمن عواملی که سبب ایجاد و گسترش سرمایه اجتماعی می‌گردند عبارتند از:

* کمک: درخواست کمک افراد از یکدیگرمقدارسرمایه اجتماعی را بیشتر خواهد کرد. هرگاه عواملی مانند رفاه و فراوانی و کمک دولت سبب شود تا افراد نیازشان به یکدیگر کمتر گردد، سرمایه اجتماعی کمتری به وجود خواهد آمد.

* ایدئولوژی: اعتقاداتی مانند لزوم کمک به دیگری یا عمل به سود او، سبب پدید آمدن سرمایه اجتماعی است از این رو آن دسته از اعتقادات مذهبی که بر ضرورت کمک و عمل به سود دیگران تأکید دارند عامل مهمی در شکل گیری سرمایه اجتماعی محسوب می‌شوند.

* هنجارها:اگردر درون گروه اجتماعی هنجارهای مؤثر و نیرومندی مبنی بر اینکه فرد باید منافع شخصی را رها سازد و به سودجمع عمل کند وجود داشته باشد سرمایه اجتماعی شکل خواهد گرفت. (ایمانی وجاجرمی ، ۱۳۸۰ ، صص ۳۷- ۳۶)

• رابرت پاتنام

پاتنام دیگرنظربه پرداز سرمایه اجتماعی است او مفهوم سرمایه اجتماعی را در مقیاس متفاوت از بوردیو ، لین و کلمن به کار می‌برد. اگرچه تعریف او از مفهوم سرمایه اجتماعی مستقیما تحت تاثیر کلمن می‌باشد.

( توسلی ، موسوی، ۱۳۸۴ ، ص ۳۴) در واقع او در تعاریف خود به روابط میان افراد و منابع اجتماعی که چنین ارتباطاتی ایجاد می‌کند توجه دارد، پاتنام سرمایه اجتماعی را شبیه به یک منبع اخلاقی^[۵۴] می‌داند و سرمایه اجتماعی را از سطح آنالیز جامعه در نظر گرفته و در شبکه های مشارکت مدنی، شمول می‌کند. (هافمن و شیف^[۵۵] ، ۲۰۰۵ ، ص۱۸)پاتنام می‌گوید ایده اصلی نظریه سرمایه اجتماعی این است که شبکه ها دارای ارزش اند و روابط اجتماعی در قابلیت تولید کنندگی افراد و گروه ها مؤثر هستند.(پوتنام ، ۲۰۰۰ ، ص۱۸ )

پاتنام مفهوم سرمایه اجتماعی را فراتر از سطح فردی به کار می‌گیرد و به چگونگی کارکرد سرمایه اجتماعی در سطح منطقه ای و ملی و نوع تاثیرات سرمایه اجتماعی بر نهادهای دموگراتیک و در نهایت توسعه اقتصادی علاقمند است پاتنام سرمایه اجتماعی را در آثار متعدد خود با سه مؤلفه‌ به عنوان ویژگی سازمان اجتماعی تعریف می‌کند که آن ها عبارتند از: شبکه ها، هنجارهای همیاری، اعتماد. ( حسینی ، ۱۳۸۴ ، ص ۲۴۸)

الف) شبکه ها:

پاتنام مانند دیگر نظریه پردازان سرمایه اجتماعی روابط اجتماعی افراد و تعاملات آنان با یکدیگر را بنیادی ترین جزء سرمایه اجتماعی معرفی می‌کند و شبکه ها را به عنوان خواستگاه دو مؤلفه‌ دیگر سرمایه اجتماعی یعنی هنجارهای اعتماد و همیاری مطرح می‌سازد.او با تفکیک شبکه های افقی یا مساوات طلب از شبکه های عمومی یا انحصار طلب نوع دوم را فاقد توان برقراری اعتماد و هنجارهای همیاری معرفی می کند. فشردگی یا تراکم شبکه ویژگی دیگری علاوه بر ساخت شبکه است که پاتنام بر آن تأکید دارد. ( حجر گشت ، ۱۳۸۷ ،ص۴۳)

ب) هنجارهای همیاری:

پاتنام نوع خاصی از هنجارهای همیاری مولدترین جزء سرمایه اجتماعی می‌داند و حتی آن را ملاک سرمایه اجتماعی می نامد. به عقیده وی ملاک سرمایه اجتماعی اصل همیاری تعمیم یافته است و در تعریف هنجارهای همیاری به دو نوع متوازن و تعمیم یافته اشاره می‌کند، در نوع متوازن با مبادله همزمان چیزهایی بارزشی برابر مواجه هستیم. و در نوع تعمیم یافته رابطه تبادلی مداومی در جریان است که در همه حال یک طرفه و غیر متوازن است اما انتظارات متقابلی ایجاد می‌کند، مبنی بر این که سودی که اکنون اعطا شده در آینده باز پرداخت گردد. ( توسلی ، ۱۳۸۴ ، ص۳۶)

ج) اعتماد:

پاتنام سرمایه اجتماعی را به عنوان وسیله ای برای رسیدن به توسعه سیاسی و اجتماعی در سیستم های مختلف سیاسی می‌دانست. تأکید عمده وی ‌بر مفهوم اعتماد^[۵۶] بود و به زعم وی همین عامل بود که می‌توانست با جلب اعتماد میان مردم و دولت مردان و نخبگان سیاسی موجب توسعه سیاسی شود. ‌بنابرین‏ اعتماد منبع با ارزشی از سرمایه محسوب می شود که اگر در حکومتی به میزان زیاد اعتماد وجود داشته باشد به همان اندازه رشد سیاسی و توسعه اجتماعی بیشتر خواهد بود . ( علاقبد، ۱۳۸۴ ، ص ۵) وی در این بحث با توجه به شعاع اعتماد به اعتماد شخصی و اعتماد اجتماعی اشاره دارد و نوع دوم را سودمندتر برای جامعه می‌داند و افزایش مشارکت های مدنی و گسترش شبکه های اجتماعی را از سازو کارهای تبدیل اعتماد شخصی به اعتماد اجتماعی یا تعمیم یافته معرفی می کند. ( توسلی ، ۱۳۸۴ ، ص ۳۴)

• کوهن پروساک

ایده بررسی سرمایه اجتماعی در سازمان ها در تحقیقات کوهن و پروساک اشاره شده است افرادی چون کوهن و پروساک که در رابطه با توسعه سازمانی مطالعه کرده‌اند. به کارکنان ، فرایند و تکنولوژی به عنوان منبعی برای اثر بخشی سازمان به صورت انتقادی توجه شده است. پروساک می‌گوید امروزه ‌به این واقعیت پی برده شده است که در یک سازمان اگر اعمال کنترل و نظارت بر بسیاری از سیستم های خدماتی پیچیده ‌بر اساس استانداردها و هنجارهای اجتماعی و حرفه ای موجود در گروه ها و شبکه های مربوطه انجام شود، می‌تواند هزینه های نظارت برکار را در مقایسه با روش های بوروکراتیک بسیار کم کند. کوهن و پروساک سرمایه اجتماعی

را مجموعه ای از روابط فعال در بین افراد، اعتماد، فهم متقابل و ارزش ها و رفتارهای مشترک که اعضای