چنانچه که بارها رضایت و امامت امیرالمومنین (ع) را خاطر نشان خاص و عام مسلمین نموده بود و این همه را عالمان ،مورخان و محدثان اهل سنت ،از دیر باز در کتب خود آورده است و نه تنها حاکمان غاصب ،که مردم کوچه و باز او هم می دانسته و باور داشته اند

گفتنی است که امامت های متوالی پس س از وفات هشتمین معصوم ، امام علی بن موسی (ع) از سوی کوتاه مدت بوده و از دیگر سو اماما ن امام جواد و اکمام هادی و امام عسکری در جوانی رحلت نموده اند در این ایام مانند گشته ها ،فرصت و امکان ارتباط و ملاقات با ائمه اطهار ،وجود نداشته است ،و اینکه حدیث و معارف چندانی از آن پیشوایان نقل نشد دلیل بر همان محدود بودن تماس ها و کوتاه دوران حیات و امامت شان به شمار می‌آید

باری شیعه از همان زمان ،در نوعی غیبت به سر می برده و اندک اندک با مسئله غیبت موعود ،انس گرقته بوده است افزون بر ان دوران پنچ ساله پیش از غیبت صغری (۲۵۵-۲۶۰ هق )نیز ،غیبت را تجربه کرده بود چرا که به جز موارد خاصی – هم از باب معرفتی حجت – از توفیق زیارت امام خود محروم بوده است .

نایبان خاص

اکنون با نایبان خاص مهدی (ص) در سفارت و نیابت هفتاد ساله حضرت آشنا می‌شویم

۱– عثمان بن سعید

عثمان بن سعید اسدی عمروی از بزرگا ن شیعیبرگزیدگان اصحاب هادی (ع) و امام عسگری (ع) بوده است که همواره مورد اعتماد و در خور ستایش خاندان پیامبر قرار گرفته است

شهرت اجتماعی ابوعمرو عثمان بین سعید (سمان) از این روست که وی به خرید و فروش روغن می پرداخت و در نگاه همگان یک فرد باراری افرادی تلقی می شد تا بر مقوله نیابت و سفارت از سوی امام عصرپوشش گذارد و غیر از شیعیان مورد اعتماد کم از ارتباط او با حضرت حجت آگاهی نداشته . شیخ طوسی درباره عثمان بن سعید می نویسد

«توقیقات صاحب الامر توسط او و فرزندش محمد {نائب و سفیر دوم} به شیعیان و خواص پدرش {امام عسگری (ع) } می رسید این توقیعات شامل او امر و میهات امام پاسخ مسائل شیعیان بود .))

امام یازدهم در حدیثی عثمان بن سعید را وکیل خود شناسانده است که از پیشینه وی در پارسایی و ایمان و اعتماد حکایت دارد و در جایی دیگر در دیداری که با بزرگان شیعه است با اشاره رو به عثمان بن سعید از آنان می‌خواهد که در غیبت مهدی (ع) از وی که وکیل و نایب حضرت می‌باشد فرما ن برند

آن گاه که عثمان بن سعید وکیل امام دهم بود و از هیچگونه خدمت نسبت به خاندان پیامبر فرو گذاری نمی کرد آن هم در شرایط دشوار سیاسی آن روز که هر لحظه بیم ستمگری و نابودی می‌رفت امام هادی درباره وی چنین فرمود: هذاابوعمر{عثمان بن سعید} ثقه الامین .))و ایشان عثمان بن سعید فردی مورد اعتماد و درست کردار است عثمان بن سعید پس از رحلت امام عسگری امام عسگری به بغدا مهاجرت کرد و در آن ها منطقه کرج (محل سکونت شیعیان ) را مرکز رهبری سازمان امامیه قرار داد عثمان به عنوان می کوشید تاخود را از بازرسی های رژیم عباسی دور نگه دارد بدین ترتیب که در هیچ مجادله و بحث آشکار مذهبی یا سیاسی درگیر نمی شد

ایام نیابت عثمان بن سعید از آن ها که دوران آغازین غیبت کبری به شمار می‌آمد و از طرفی شخص وی از سال ها بلکه دهه های پیش شناخته شده بود و چنان که گذشت پیش از مقام نیابت و سفارت ولی عصر (عج) وکالت دو معصوم را بر عهده داشت و ایمان او را ستوده بودند آرامی می گذشت و از ویدادهای ناگوار دوره های بعدی در آن خبری نبود.

وکیل های امام نیز همچون گذشته در شهرها رابط میان مردم و امام بودند با این تفاوت که می بایست از طریق نیابت خاص حجت خدا رفتار کنند اینان که عراق و ایران بودند با عثمان بن سعید ارتباط داشتند. نام پاره ای از این وکلا ،به قرار زیر است:

ابوالحسن محمد بن جعفر اسدی ، احمد بن اسحاق، ابوهاشم داود بن قاسم و ابراهیم بن مهزیاو

۲- محمد بن عثمان

محمد بن عثمان ، فرزند وارسته نایب نخستین امام است که به فرمان وی عهده دار نیابت گردیده و حدود چهل سال واسطه خاص حجت خدا و شیعیان قرار گرفت.

محمدبن عثمان در شمارد جماعتی از برگزیدگان شیعه بود که به خانه امام عسگری (ع) رفته و امام عصر را زیارت کردند. شیخ صدوق به سند خود از زبان محمد بن عثمان چنین روایت می‌کند: « ما چهل تن بودیم که به خانه حضرت ابو محمد حسن بن علی (ع) رفتیم . امام [ عسگری (ع)] فرزندش را به ما نشان داد و فرمود:

« هذا اما مکم من بعدی و خلیفتی اطیعوه و لا تنفرقوامن بعدی فتهلکوانی دیانکم . اما انکم لا قرونه بعد یومکم هذا…))

در این کودک امام پیشوای شما خواهد بود و نیز جانشین من در میان شما. از او فرمان برید و پس از من پراکنده نشوید که هلاک خواهید شد و به درستی که پس از این او را مشاهده نمی کنید.

ابو جعفر محمد بن عثمان نخست وکالت امام مهدی (عج) را داشت ، پس از در گذشت پدر سفیر و نایب اول – نیابت آن حضرت را یافت ، چنان که شیخ طوسی روایت کرده وی پیوسته مددکار عثمان بن سعید بوده و با تعیین شدن از سوی امام یازدهم و پدرش به سفارت حضرت حجت نائل گشت.

به رغم مشکلاتی که ابو جعفر محمد بن عثمان ، به خاطر وجود و کلای دروغین همچون ابن هلالی ، بلالی و ابن نصیر با آن روبه روبود فعالیت های پنهانی سازمان وکالت را ارائه می‌داد . و نقش آن را در میان امامیه گسترش می بخشید . درهمان حال اقدامات سفیر اول را دنبال می کرد و می کوشید تا وجود امام غائب را در معتقدات امامیه ثابت کند ، بدون آنکه مورد آزار دستگاه عباسیان قرار گیرد. از این رو چنان که گفته شد بقیه بر رفتار محمد بن عثمان و نمایندگان امام در شهرها حاکم بود و او نیز مانند پدرش ، روغن خرید و فروش می کرد.

از محمد بن عثمان پرسیدند که آیا صاحب امر رادیده ای ؟ گفت: آری آخرین بار امام را در کنار خانه خدا دیدم که فرمود.

( اللهم انجزلی ما وعدتنی) « خدایا ، وعده ای را که به من داده ای ، به انجام برسان))

و در جای دیگر، در پاسخ عبدالله بن جعفر حمیری می‌گوید:

صاحب الامر هر سال در مناسک حج شرکت می جوید و مردم را می بیند و آنان را می شناسد در حالی که دیگران و یرا می بیند و نمی شناسند . و آنکه دیدار خویش را با امام عصر روایت می‌کند که حضرت پرده خانه خدا را به دست گرفته و چنین نیایش می نمود.

« بارالها ، انتقام مرا از دشمنانم بگیر))