در این بررسی علاوه بر مقررات موافقت­نامه­ های مربوط، قوانین مربوط در چند کشور منتخب عضو سازمان مذکور یعنی، پاکستان، ترکیه، چین مدنظر قرار گرفته است تا اجرای این مقررات در عمل، و به ویژه در میان کشورهای در حال توسعه، لحاظ گردد. به علاوه به مقررات موجود گمرکی کشور نیز در پرتو مقررات سازمان جهانی تجارت در حوزه ­های مورد مطالعه نیز توجه شده است. سرانجام کوشش شده که تصویر جامع از نظام گمرکی کشور از نظر الزامات سازمان مذکور و با توجه به الزامات نظام حقوقی – اجرای داخلی، جدای از این لایحه به تصویب برسد یا نرسد ارائه گردد.

۲-۲ تعاریف و مفاهیم

گمرک: «گمرک سازمانی است دولتی که مسئول اجرای قانون گمرک و وصول حقوق و عوارض ورودی و صدوری و همچنین واردات، ترانزیت و صادرات کالا می‌باشد.»^[۲] ‏این اصطلاح به هریک از قسمت­ های سازمان گمرک و یا ادارات اصلی یا تابعه آن نیز اطلاق می‌شود. مثلاً ‌در مورد مأمورین گمرک، حقوق و عوارض ورودی و صدوری و کنترل واردات یا صادرات یا هر امر دیگری که در حدود عملیات گمرکی باشد نیز به کار می‌رود، مثل: مأمور گمرک، حقوق گمرکی، اداره گمرک و اظهار نامه­ی گمرکی. با توجه به تعاریف به عمل آمده می‌توان گفت گمرک سازمانی است مالی و اقتصادی که از دیرزمان درکشورها وجود داشته و در هرزمان بنا به مقتضیات زمان و خواست حکومت­های شکل و سازمانی خاص به خود گرفته است تا به صورت فعلی درآمده است.‏

۲-۳ تاریخچه گمرگ

تاریخ سازمان جهانی گمرک از سال ۱۹۴۷ هنگامی که در سیزدهمین اجلاس دولت­های ‌اروپایی‌، کمیته همکاری­های اقتصادی اروپا با تشکیل یک “گروه مطالعاتی” موافقت نمود، شروع گردید. این گروه امکان تأسیس یک یا چند اتحادیه گمرکی اروپایی را ‌بر اساس اصـول “موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت ۱” (گات)‌ مورد بررسی قرار داد.

در سال ۱۹۴۸، گروه مطالعاتی مذبور دو کمیته تشکیل داد: ۱- کمیته اقتصادی ۲- کمیته گمرکی. کمیته اقتصادی «سازمان همکاری­های اقتصادی و توسعه» گردید و کمیته گمرکی تبدیل به شورای همکاری­های گمرکی شد. در سال ۱۹۵۲ کنوانسیون تأسیس شورای همکاری گمرکی رسمأ به اجرا گذاشته شد.

«شورا» هیئت اجرایی شورای همکاری گمرکی بوده و جلسه افتتاحیه شورا در ۲۶ ژانویه ۱۹۵۳ در بروکسل برگزار گردید. هیات­های نمایندگی هفده کشور اروپایی در اولین اجلاس شورای همکاری­های گمرکی، شرکت کردند.^[۳]

پس از چند سال شمار اعضا افزایش یافت و در سال ۱۹۹۴ شورا نام «سازمان جهانی گمرک» را به عنوان سازمان کاری این شورا،‌ انتخاب کرد تا به طور واضح نشان دهد که واقعأ به یک نهاد بین ­المللی جهانی تبدیل شده است. در حال حاضر گمرکات ۱۵۶ کشور، عضو آن است که در سرتاسر دنیا در حال فعالیت بوده و در مراحل مختلف توسعه اقتصادی قرار دارند. امروزه، ‌اعضای سازمان جهانی گمرک مسئولیت پردازش بیش از ۹۵ درصد از تجارت بین ­المللی را بر عهده دارند.

سازمان جهانی گمرک نیز اجلاسی است که در آن هیات­های نمایندگی اعضا جمع آمده و می ­توانند موضوعات مختلف گمرکی در یک سطح برابر حل و فصل نمایند. هر عضو یک نماینده و یک رأی دارد. سازمان برای اعضای خود مجموعه ­ای از کنوانسیون­ها و سایر ابزارهای بین ­المللی را ارائه می­ کند. اعضای سازمان جهانی گمرک همچنین می ­توانند از مزایای کمک­های فنی و خدمات آموزشی که توسط دبیرخانه سازمان یا با مشارکت آن تدارک و ارائه می­ شود، بهره­مند شوند.

سازمان جهانی گمرک توسط شورا وکمیسیون خط­مشی­گذاری(۲۴ عضو) و بامشاوره مالی ازجانب کمیته مالی(۱۷ عضو)اداره می­ شود.سازمان جهانی گمرک به­وسیله کمیته­ها ودبیرخانه به کارخود ادامه­می­دهد و کارهایی را که شورا به طور سالانه به عنوان طرح راهبردی سازمان جهانی گمرک ۱ تصویب می­ کند، به انجام می­رساند.

کمیته­ های اصلی سازمان جهانی گمرک عبارتند از:

• • کمیته فنی دائمی شامل کمیته فرعی مدیریت اطلاعات

• • کمیته اجرایی

• • کمیته سیستم هماهنگ شامل کمیته فرعی بازنگری در سیستم هماهنگ و کمیته فرعی علمی

• • کمیته تعیین ارزش گمرکی

• کمیته فنی قواعد مبدأ.

سازمان جهانی گمرک نیز یک سازمان مستقل بین ­المللی است که مأموریت آن بهبود کارایی و اثر بخشی گمرکات است. این سازمان در سال ۱۹۵۲ تحت عنوان شورای همکاری گمرکی تأسیس گردید و با دارا بودن ۱۵۹ دولت عضو، تنها سازمان جهانی ذیصلاح در امور گمرکی ‌می‌باشد.

سازمان جهانی گمرک در راستای اجرای مأموریت خود:

• ابزارهای بین ­المللی را برای به کارگیری هماهنگ و یکسان رویه­ ها و سیستم­های کارا و ساده شده گمرکی حاکم بر نقل و انتقال کالاها، مسافران و وسایل نقلیه در طول مرزهای گمرکی ایجاد،‌ حفظ، حمایت و گسترش می­دهد.

تلاش­ های اعضا برای همگامی و پیروی از مقرراتشان را از طریق کوشش در جهت به حداکثر رساندن سطح اثربخشی همکاری اعضا با یکدیگر و با سازمان­ های بین ­المللی باهدف مبارزه با تخلفات گمرکی و سایر تخلفات معاملاتی،‌ تقویت می­ نماید.

• • از طریق گسترش ارتباطات و همکاری­های میان اعضا و با سایر سازمان­ های بین ­المللی، ترویج درستکاری، توسعه منابع انسانی، شفاف­سازی، بهبود مدیریت و روش­های کاری گمرکات و بهره­ گیری از بهترین شیوه ­ها، به اعضا در تلاش­هایشان برای مواجهه با چالش­های جدید محیط تجاری و تطابق با شرایط در حال تغییر،‌ کمک می­ نماید.

۲-۴ مفهوم سازمان جهانی تجارت