– بعد ادبی:

علامه بزرگوار، با توجه به اهمیت ادبیات عرب در فهم متون دینى، تحصیل این علوم را با جدیتى بى‏نظیر پى گرفت. تسلط استاد در مباحث ادبى، در تمامى آثار وى، به‏ویژه کتاب سترگ« المیزان»، نمودى چشم‏گیر دارد.

استاد، به ادبیات فارسى نیز علاقه زیادى داشتند، به‏گونه‏اى که در همان آغاز تحصیل، بوستان و گلستان سعدى را با شور و اشتیاق نزد استادى ادیب فراگرفتند و علاقه ایشان به شعر باعث مى‏شد که گاهى مفاهیم بلند عرفانى و فلسفى را با عباراتى لطیف به رشته نظم درآورند. آیه الله سبحانى، در مقاله‏اى که در دومین یادنامه علامه به چاپ رسیده، نمونه‏هایى از اشعار سروده شده توسط استاد را ذکر کرده ‏اند.

۲-۴-۴ برخی از نظریات اخلاقی علامه طباطبایی ره

۴-۴-۱مکاتب اخلاقی

از جمله مباحثی که در فلسفه اخلاق علامه مطرح است، اقسام کلی مکاتب اخلاقی می‌باشد. این مکاتب از نظر علامه به شرح زیر است:

۱٫ مکتب یونانی

«هدف اخلاق در این مکتب کسب فضائل و اصلاح رفتار به منظور نیل به محبوبیت اجتماعی و یا آرامش روانی است. این مکتب همان مکتب ارسطویى بوده و مبتنى بر نظریه حد وسط است. غایت این مکتب به دست آوردن منافع و آثار دنیوى و آرامش روانى و عزت اجتماعى است. موتور محرک این نوع اخلاق، علاقه به آثار دنیوى و ستایش اجتماعى و … است. روش تربیتى این مکتب نیز روش درمانى رذایل اخلاقى است‏.» (امید،۱۳۸۱ :۲۵۹)

۲٫ مکتب دینی عام

«در این مکتب اصلاح رفتار به نیت نیل به پاداش اخروی که از کمالات واقعی است صورت می‌گیرد.

غایت این مکتب‏ اخلاقى‏، سعادت اخروى و استفاده از تمتعات اخروى، موتور محرک آن علاقه به‏

تمتعات اخروى و روش تربیتى آن درمان رذایل است.»(همان : ۲۵۹)

۳٫ مکتب دینی خاص یا قرآنی

مکتب سوم، «مکتب دینى خاص یا مکتب‏ اخلاقى‏ قرآن» است. بنیاد و اساس و متکاى این مکتب بر توحید، هدف و غایت آن، ذات خداوند، موتور محرک آن، حب و عشق به خداوند و روش آن پیش‏گیرى است.

علامه تفاوت این سه مکتب را اینگونه بیان می کند:

«تفاوت این سه مکتب تربیتی حکما و شرایع گذشته و اسلام، تفاوت مرحله پایین و متوسط و عالی است و فاصله زیادی در میان آن ها وجود دارد. مکتب اول دعوت به حق اجتماعی می‌کند، در حالی که مکتب دوم دعوت به حق واقعی و کمال حقیقی که موجب سعادت اخروی است می کند. ولی مکتب سوم ، دعوتش به حق مطلق است. یعنی خداوند اساس وتربیت خود را بر پایه توحید خالص قرار می‌دهد ونتیجه آن هم عبودیت و بندگی خالص می‌باشد.» (المیزان ،ج۱ به نقل از رمضانی،۱۳۸۷: ۱۴۰) علامه بر این باور است که این سه مکتب مراتب یک حقیقت واحد می‌باشد، زیرا هر سه مکتب در نهایت منجر به تحقق حق می‌گردند.

۲-۴-۴-۲ نظریه اعتباریات

می توان گفت، علامه طباطبایی ره اولین کسی است که نظریه اعتباریات را در قضایای اخلاقی مطرح کرده‌اند. به عقیده ایشان قضایای اخلاقی و باید ها و نبایدهای آن اموری اعتباری هستند. برای روشن شدن نظریه اعتباریات علامه ابتدا می بایست به چند پرسش پاسخ داد:

– اقسام ادراک کدامند؟

ادراک را حکما بر دو قسم می دانند. ادراک حضوری که عبارت است از حضور وجود معلوم نزد ادراک کننده و ادراک حصولی که در آن صورت مدرک در نزد ادراک کننده حاضر است و نه عین آن. این ادراک ، یعنی ادراک حصولی خود بر دو قسم است: حقیقی و اعتباری. « اول آن است که دارای مصداق حقیقی و واقعی است که گاه در خارج محقق است و آثار خارجی دارد و گاه در ذهن موجود است که فاقد آن آثار است یعنی نسبت به وجود و عدم مساوی است، و دومی از ادراک حصولی ار حد منطقی که جنس و فصل باشد برخوردار نیست.» (رمضانی،۱۳۸۷: ۱۹۱)

در بیان علامه «علوم و ادراکات منقسم می‌شوند به تصورات و تصدیقات، و تصورات منقسم می‌شوند به دو قسم: مهیات و اعتباریات.» (طباطبایی،۱۳۸۷ :۱۱۱)

– معنای اعتباریات چیست؟

«اعتباریات‏ یعنى مفاهیمى که در خارج مصداق واقعى ندارند- لکن عقل براى آن ها مصداق اعتبار مى‏کند- یعنى چیزى را که مصداق واقعى این مفاهیم نیست- مصداق فرض مى‏کند.»(طباطبایی،۱۳۶۴: ۳۵)

– مبدأ پیدایش ادراکات اعتباری چیست؟

«قواى فعاله انسان چون فعالیت طبیعى و تکوینى خود را روى اساس ادراک و علم استوار ساخته ناچار است براى مشخص کردن فعل و مورد فعل خود یک سلسله احساسات ادراکى چون حب و بغض و اراده و کراهت به وجود آورده و ‌در مورد فعل به واسطه تطبیق همین صور احساسى متعلق فعالیت خود را از غیر آن تمیز داده و آن گاه مورد تطبیق را متعلق قوه فعاله قرار داده (معناى بایستى را به وى داده- وجوب میان خود و میان او گذشته) و فعل را انجام دهد و آزمایش ممتد در افراد انسان و سایر جانوران زنده همین نظر را تأیید مى‏کند.»(طباطبایی،۱۳۸۷: ۱۲۴)

نظریه اعتباریات