در فصل ششم نیز به نتیجه گیری و بیان دستاوردهای تحقیق پرداخته و در پایان نیز پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی در این زمینه بیان می شود.

فصل دوم

مروری بر ادبیا ت موضوع

۲-۱ مقدمه

در اثر وقوع زلزله، بحران‌های مختلفی ایجاد می­ شود. عمده کشورها و مناطق زلزله خیز برنامه­ هایی از پیش تعیین شده برای مقابله با این بحران‌ها دارند [۱] نبود برنامه ­های از پیش تعیین شده برای مقابله با بحران‌های پس از زلزله در برخی از کشورها، آمار خسارات این پدیده طبیعی را بالاتر برده است. زلزله­های دهه گذشته در ایران و ترکیه شاهدی بر این مدعا است. خسارات زلزله در این دو کشور بسیار بیشتر از میانگین مربوط به کشورهای دارای برنامه مقابله با زلزله همچون چین و ژاپن است [۲].

بعد از جستجو و مرور مقالات گوناگون، متاسفانه کار مشابهی یافت نگردید. به طور کلی در ارتباط بامسئله مکان‌ یابی و جانمایی ایستگاه های امداد و نجات و تخصیص صحیح نیروهای امدادرسانی در هنگام وقوع زلزله، بندرت از روش های برنامه ریزی ریاضی استفاده شده است. سیستم‌های مدیریت بحران مرسوم، صرفا سیستم‌های اطلاعاتی می‌باشند که برای ارائه گرافیکی داده های (سیستم اطلاعات جغرافیایی)^[۱] مربوط به بحران مورد استفاده قرار می گیرند [۵] اما هیچ یک از این سیستم‌ها از روش های بهینه سازی برای تخصیص منابع محدود استفاده نکرده اند. معدود کارهایی که تا کنون انجام شده است نیز مربوط به برنامه ریزی بعد از وقوع زلزله می‌باشد. برای مثال فرندیش و همکارانش ^[۲][۵] کارهایی که به برنامه ریزی پیش از وقوع زلزله پرداخته‌اند نیز بیشتر مربوط به تعیین ریسک زلزله هستند برای مثال: دیویدسون^[۳] ، شاخصی را برای نشان دادن ریسک زلزله توسعه داد. [۱۲]

این شاخص برای مقایسه خطر زلزله در شهرهای مختلف جهان ارائه شده است پروژه ای^[۴] که توسط مرکز (UNCRD) سازمان ملل متحد برای توسعه منطقه ای ^[۵]تعریف شد نیز کار مشابهی است که قصد در شناسایی شهرهای آسیب پذیر دارد. در این دو پروژه علاوه برآسیب پذیر بودن هر شهر، سهم عوامل مختلف در این آسیب پذیری نیز مشخص می‌گردد.همان‌ طور که مشاهده می کنید در این گونه کارها صرفا به شناسایی خطر در مناطق گوناگون پرداخته‌اند و اقدامی برای تخصیص بهینه منابع موجود نکرده اند. [۴]

۲- ۲ مروری بر مدل‌های مکان‌ یابی تحقیق

مسئله ی مکان یابی مراکز خدمات فوریت های پزشکی به طور گسترده ای در ۳۰ سال گذشته مورد مطالعه قرار گرفته است. اولین مدل هایی که در این زمینه مطرح شدند فرضیات ساده کننده ی بسیاری را در نظر گرفته بودند و مدل مناسبی از شرایط مسئله در واقعیت را نمایش نمی دادند[۵۰] در سال های اخیر، تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام گرفته و مدل ها به مراتب پیچیده تر شده اند ‌و مشخصات بیشتری از شرایط مسئله در دنیای واقعی را در بر می گیرند [۵] و [۸]. به طورکلی مطالعات انجام شده و مدل های ارائه شده در زمینه ی مسائل مکان یابی مراکز خدمات فوریت های پزشکی را می توان به دو دسته ی اصلی مدل های ایستا^[۶] و پویا^[۷] تقسیم کرد، بسیاری از مدل های ارائه شده به صورت یک مسئله ی بهینه سازی با تابع هدف و محدودیت های خطی بوده که شامل متغیر های عددصحیح ‌و پیوسته^[۸] هستند.

هدف مدل های ایستا، مکان یابی پایگاه ها ‌و تخصیص آمبولانس ها به آن ها است. مدل های ایستا خود به دودسته ی قطعی ^[۹] و احتمالی ^[۱۰]تقسیم می‌شوند. تفاوت مدل های احتمالی نسبت به مدل های قطعی در دیدن احتمال عدم دسترسی به آمبولانس ها است. آمبولانس ها بنا به دلایلی، مانند اعزام برای پاسخ به تقاضای قبلی و یا خرابی، ممکن است دور ازدسترس قرار گیرند و در مدل های احتمالی سعی شده است تا این عدم دسترسی به نحوی در مدل مورد توجه قرار گیرد. مدل های پویا که در گام بعد از مدل های ایستا قرار می گیرند و اساس آن ها نیز بر پایه ی مدل های ایستا می‌باشد، به مسئله مکان یابی امکانات خدمات فوریت های پزشکی با در نظر گرفتن بازه های زمانی و یافتن چیدمان مناسب آمبولانس ها در هر یک از این بازه ها پاسخ می‌دهند، هدف این مدل ها علاوه بر بیشینه کردن پوشش تقاضاها، حداقل کردن جابجایی آمبولانس ها نیز می‌باشد. بسیاری از مطالعاتی که تا کنون صورت گرفته اند و مدل هایی که برای حل این مسئله ارائه شده اند به مسئله ی بازآرایی چیدمان آمبولانس ها در مراکز مختلف خدمات فوریت های پزشکی توجه نکرده اند. شکل ۲-۱ دسته بندی مدل های موجود مکا نیابی خدمات فوریت های پزشکی را نشان می‌دهد

شکل ۲-۱ دسته بندی مدل های موجود مکان‌ یابی مراکز خدمات فوریت‌های پزشکی

در ادامه به مهم ترین مدل های موجود در این زمینه ، با توجه به دسته بندی مطرح شده در فوق، اشاره می شود.

۲-۳ مدل های ایستا

مدل های مکان یابی ایستگاه های امداد و نجات بر روی شبکه ی گراف ها تعریف می شود. مجموعه نقاط با تقاضا V و مجموعه محلهای باقوه قرار گیری آمبولانسها با W نشان داده می شود.زمان صفر از رأس I به رأس J را با tij نمایش می‌دهند Wi نیز مجموعه ای از مراکز بالقوه ی EMS ^[۱۱] است که در فاصله ای کمتر از فاصله ی پوشش دهی با نقطه تقاضای i قرار دارند .[۱۹]

مدل های ایستا به دو دسته ی قطعی و احتمالی تقسیم می‌شوند:

۲-۳-۱ مدل‌های ایستای قطعی

مدل پوشش مجموعه پایگاه^[۱۲] (LSCM)

تورگاس و همکاران ^[۱۳]در سال ۱۹۷۱مدل LSCM را ارائه دادند. این مدل جنبه‌های متعددی از مسئله موجود در واقعیت را در ‌نظر نمی گیرد ، هدف LSCM حداقل کردن تعداد آمبولانس های لازم برای پوشش تمام تقاضاها است.[۵۴]

مهم ترین ایراد این مدل این است که، تنها فاصله بین نواحی را به عنوان معیار تخصیص آمبولانس ‌در نظر می گیرد و ظرفیت آمبولانس ها نادیده گرفته می شود. برای روشن تر شدن مطلب، یک شهر با نواحی مختلف را درنظر بگیرید، فرض کنید ناحیه ای در مرکز شهر وجود دارد که فاصله آن با نواحی اطراف در بازه زمانی T قرارداشته باشد . یک جواب مدل می‌تواند این باشد که در ناحیه مرکزی یک آمبولانس قرار گیرد و به سایر نواحی آمبولانس تخصیص داده نشود، این در حالی است که ممکن است یک آمبولانس به هیچ وجه کفاف تقاضای ناحیه مرکزی و اطراف آن، که معمولاً از چگال ترین نواحی شهر است را ندهد.

مدل های تخصیص مکان با تجهیزات دوگانه ^[۱۴]

شیلینگ و همکاران^[۱۵] در سال ۱۹۷۹در مدل خود، اقدام به در نظر گرفتن دو نوع آمبولانس کردند و برای هر آمبولانس، یک فاصله پوشش دهی در نظر گرفتند و هدف بیشینه سازی تعداد تقاضا هایی بود که توسط هر دو نوع وسیله پوشش داده می شدند. در این مدل که تخصیص مکان با تجهیزات دوگانه TEAM)) نام دارد یک ارتباط سلسه مراتبی بین دو نوع وسیله رعایت می شود به طوری که آمبولانس نوع A تنها در صورت قرار گرفتن آمبولانس نوع B در نقطه J در آنجا قرار می گیرند .نویسندگان با آزادسازی این محدودیت مدل دیگری به نام FLEET^[16] را نیز ارائه کردند .[۵۱]

۲-۳-۲ مدهای ایستای احتمالی

مدل مکان یابی با امید پوشش بیشینه MEXCLP)^[17] )