و) روان نمایشگری^[۶۷]

روان نمایشگری، یکی از باسابقه ترین رویکردهای مشاوره و روان درمانی است که ‌بر اساس آن، افراد به اجرا و بازسازی موقعیت هایی می‌پردازند که برای آن ها توأم با بارهیجانی بااهمیتی بوده است. در واقع در این جریان، فرآیندهای فکری و هیجانی فرد، از طریق کلام و حرکات بدن، ابراز خواهد شد. این روند, در صورت اجرای موفق, برای هریک از اعضا به کسب بینش عمیق تری از شخصیت و احساسات خود و دیگران منتج خواهد شد (فونگ، ۲۰۰۷) و امکان تغییر و بهبود الگوهای رفتاری ناکارآمد و ناسالم در زندگی فردی و بین فردی را فراهم خواهد آورد (کاسن^[۶۸], ۲۰۰۴). روان نمایشگری هم به شکل انفرادی و هم به شکل گروهی, قابل اجرا است ولی شکل گروهی آن، از ابتدای شکل گیری این رویکرد تا کنون، همواره به عنوان رایجترین و شناخته شده ترین شکل اجرای آن محسوب می‌شده است (کارپ, ۱۹۹۸).

ز) روان نمایشگری با محتوای معنوی^[۶۹]

روان نمایشگری با محتوای معنوی، به شکلی التقاطی از روان نمایشگری اشاره دارد که طی آن، در جریان اجرای روند استاندارد و معمول روان نمایشگری, به شیوه ای نظام مند و یکپارچه نگر, از باورها و تجارب معنوی اعضای گروه، به منظور تسهیل و افزایش اثربخشی جریان مشاوره استفاده می‌شود.

۱-۷-۲ تعاریف عملیاتی

الف) شادی

در این پژوهش, منظور از شادی, نمراتی است که آزمودنی ها در پرسشنامه ی شادکامی‌آکسفورد (OHQ) کسب می‌کنند.

ب) لذت

در این پژوهش, منظور از لذت, نمراتی است که آزمودنی ها در مقیاس لذت اسنیت- همیلتون (SHAPS) کسب می‌کنند.

ج) سلامت روان

در این پژوهش, منظور از سلامت روان, نمراتی است که آزمودنی ها در پرسشنامه ی سلامت عمومی‌۲۸ سوالی (GHQ-28) کسب می‌کنند.

د) نگرش مذهبی

در این پژوهش, منظور از نگرش مذهبی, نمراتی است که آزمودنی ها در پرسشنامه ی نگرش سنج مذهب کسب می‌کنند.

ه) روان نمایشگری با محتوای معنوی

در این پژوهش, منظور از روان نمایشگری با محتوای معنوی, ۱۰ جلسه ی هفتگی مشاوره ی گروهی است که دوبار در هفته، در دانشکده ی علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان برگزار گردید. هرجسله به مدت زمان ۹۰ دقیقه برگزار می‌شد و شامل سه مرحله ی گرم کردن, اجرا و مشارکت بود. در ‌هر جلسه, در جریان اجرای مراحل و تکنیک های روان نمایشگری، به طور یکپارچه, باورها و تجارب معنوی اعضا که برگرفته از نگرش مذهبی آنان بود, مورد تأکید و به طور فعالی در پیشبرد روند مشاوره، مورد استفاده قرار می‌گرفت.

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

۲-۱ مقدمه

‌بر اساس مطالعات و پژوهش های متعددی که در حیطه ی سلامت روان انجام شده است، امروزه این موضوع، مورد توافق است که هیجانات مثبت، می‌توانند نقش مهمی‌در سلامت روان افراد داشته باشند (امونز، ۲۰۰۵). ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد در برنامه های مداخله ای یا ‌پیشگیرانه به منظور بهبود یا حفظ سلامت روان، ضرورت دارد که عوامل مؤثر در تجربه ی پایدار هیجانات مثبت، شناخته شود. مطالعات و پژوهش های مختلف انجام شده در حیطه ی روانشناسی مذهب و معنویت، نشان داده‌اند که این دو مؤلفه‌ می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر تجربه ی بادوام و با ثبات هیجانات مثبت داشته باشند (جانسون، ۲۰۰۹). ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد که تأکید بر باورها و عقاید مذهبی، در جریان مداخلاتی که ظرفیت خوبی برای ارتقاء هیجانات مثبت دارند، می‌تواند تأثیر مطلوبی بر حفظ و ارتقاء سلامت روان داشته باشد. روان نمایشگری یکی از مناسب ترین مداخلات برای تحقق این هدف محسوب می‌شود، اما با این حال، هنوز یکپارچه سازی عقاید معنوی و مذهبی در جریان اجرای مداخلات مبتنی بر روان نمایشگری، مورد بررسی های علمی‌قرار نگرفته است. در این فصل، ابتدا به بررسی تاریخچه ی مطالعه ی هیجانات مثبت در علم روانشناسی پرداخته خواهد شد. سپس به هیجانات شادی و لذت، به عنوان مهمترین هیجانات مثبت، پرداخته خواهد شد و ابعاد هریک از این هیجانات و نیز مؤلفه‌ های مرتبط با آن ها ‌بر اساس مبانی نظری و پژوهش های انجام شده، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در ادامه به سلامت روان و تغییرات و تحولات ایجاد شده در مفهوم پردازی این حیطه ی مهم از روانشناسی، پرداخته خواهد شد و ابعاد و مؤلفه‌ های مختلف سلامت روان مورد بحث قرار خواهد گرفت. همچنین مفاهیم مذهب و معنویت و ارتباط آن ها با سلامت روان و هیجانات مثبت، مورد بحث و تبیین قرار خواهد گرفت. در پایان شرح مبانی نظری، نیز ضمن اشاره به ریشه‌های تاریخی رویکرد روان نمایشگری، مهمترین اصول و مبانی این رویکرد و ظرفیت های ارزشمند آن برای مداخله در حیطه ی هیجانات مثبت و سلامت روان و نیز قابلیت استفاده از مفاهیم معنوی در این رویکرد، تبیین خواهد شد. در پایان این فصل، پژوهش های داخلی و خارجی انجام شده که مرتبط با فرضیه های مورد بررسی در این پژوهش می‌باشند، مورد اشاره قرار خواهند گرفت.

۲-۲ هیجانات مثبت

۲-۲-۱ تاریخچه ی هیجانات مثبت

نظریه پردازی در حیطه ی هیجانات مثبت، بیش از دو هزار سال قدمت دارد. نخستین نظریه پردازی های منسجم ‌در مورد این مقوله، به نظریات فلاسفه ی یونان باستان، به خصوص افلاطون و ارسطو ‌در مورد هیجانات شادی و لذت، مربوط می‌شود (ویترس^[۷۰]، ۲۰۰۹). در این نظریات، به طور بارزی به جنبه‌های غیرمادی و فراحسی هیجانات شادی و لذت، تأکید می‌شد و اعتقاد بر این بود که تجربه ی شادی و لذت اصیل، در نتیجه ی تجربیاتی همچون دستیابی به فضایل اخلاقی، درک زیبایی و خوبی، امکان پذیر خواهد بود (کسبیر و داینر، ۲۰۰۸). البته در میان فلاسفه ی یونان، نظریه پردازان از جمله آریستیپوس نیز لذت و شادی را به عنوان احساسات خوشایند آنی و موقعیتی می‌دانستند و برای این هیجانات، جنبه‌های شناختی و متعالی در نظر نمی‌گرفتند (گرامی، ۱۳۸۷).