اصطلاح روانی ـ حرکتی به مفهومی که در طبقه‏ بندی کرات هول به کار رفته است نشان می‏ دهد که رفتارهای این حیطه شامل فعالیت‏های زیر است: مهارت‌های دستکاری، مهارت‌های حرکتی و فعالیت‏هایی که انجام آن ها به هماهنگی روانی ـ عضلانی نیاز دارد. هماهنگی روانی ـ عضلانی به طور خلاصه، همان کارایی ایجاد هماهنگی بین تحریک عصبی و حرکت عضلانی است که به طور منطقی نمی‏تواند به عنوان یک خرده طبقه مستقل در حیطه روانی ـ حرکتی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد، زیرا که به طور ذاتی در دو خرده طبقه دیگر وجود دارد. به عبارت دیگر، مهارت‌های حرکتی را رفتارهای قابل مشاهده انسان متحرک می‏ دانند. وقتی که اصطلاح روانی ـ حرکتی به دو جزء روان و حرکت تقسیم می شود. به طور ضمنی حرکتی ـ ذهنی یا حرکت ارادی را می‏رساند. ‌بنابرین‏ به عنوان یک تعریف مشخص و واضح می‏توان گفت که واژه روانی ـ حرکتی در برگیرنده همه حرکات ارادی قابل مشاهده انسان است. خصوصیت یکسان همه رفتارهایی که در حیطه روانی ـ حرکتی قرار می‏ گیرند، آن است که اولا همگی اعمال ارادی و قابل مشاهده یا الگوهای عملی بوده که به وسیله یادگیرنده به مرحله اجرا درمی‏آیند و ثانیاًً مربی آن ها را به عنوان بخش اصلی ‌هدف‌های‌ آموزشی برنامه‏ هایی که برای آموزش دانش‏آموزان خود تعیین می ‏کند، انتخاب می کند (هارو، ۱۳۶۸).

چیزی که درنگاه اول در رشد کودکان بیشتر از همه به چشم می‌آید، تغییرات سریع در حوزه حرکتی کودکان است. نوزادی که در بدو تولد یک موجود تقریباً بی حرکت است، پس از گذشت چند سال توانایی حرکت، ایستادن و دویدن را پیدا می‌کند.

توجه به جنبه‏ های حرکتی کودکان یکی از مهمترین حوزه های رشدی است که از همان ابتدا توجه بسیاری از نظریه‏پردازان رشد کودک را به خود جلب ‌کرده‌است. اهمیت رشد حرکتی به گونه‏ای است که پیاژه شناخت‏شناس معروف و نظریه‏پرداز حوزه رشدشناختی کودکان، ‌به این اصل وفادار مانده است که زیربنای ساختار ذهنی کودک فعالیت‏های حرکتی است که در دو سال اول زندگی انجام می‏ دهد. رفتارهای حرکتی کودکان ممکن است در ابتدا بسیار ناپخته بنظر برسد، اما بر اثر رشد مغزی و بازخوردهای محیطی به تدریج کودک به سمت انجام رفتارهای حرکتی پیچیده و ماهرانه حرکت می ‏کند. امروزه، تنها به رشد خودبخودی مهارت‌های حرکتی کودکان توجه نمی‏کنند، بلکه بر اثر مشاهدات طبیعی که بر روی کودکان زیادی صورت گرفته است متخصصان ‌به این نتیجه دست یافته اند که برای رشد بهتر رفتار حرکتی کودکان که زیربنای ادراک و شناخت آن ها‌ است، باید برنامه‏ ریزی صورت گیرد تا بهتر بتواند مهارت‌های حرکتی را یاد بگیرند و در موقعیت‏های طبیعی به کار ببرند (دوپیرا، ۱۹۹۳).

مقوله‏های روانی ـ حرکتی ‌بر اساس نمونه رفتارهایی که برای بیان نتایج خاص یادگیری به کار می‏ روند در جدول زیر ارائه می‌شوند (لطف آبادی، ۱۳۷۵).

جدول ۲-۱- مقوله‏های اصلی در حوزه روانی ـ حرکتی (لطف آبادی، ۱۳۷۵؛ ص ۲۷)

توصیف مقوله‏های اصلی در حوزه روانی ـ حرکتی

نمونه ‌هدف‌های‌ تربیتی

نمونه ‌فعل‌هایی که برای بیان نتایج خاص یادگیری به کار می ‏رود.

۱٫ ادراک

این مقوله مربوط است به استفاده از اعضای حسی برای به دست آوردن نشانه‏ هایی که فعالیت حرکتی را هدایت می ‏کند. این امر از یک محرک حسی شروع می‏ شود و با انتخاب نشانه دنبال می‏ گردد و به معنا کردن می‏انجامد.

– از روی صدای ماشین عملکرد نادرست آن را تشخیص می‏ دهد.

– مزه غذا را با احتیاج به استفاده از آن مربوط می‏ سازد.

– موسیقی را با گام برداشتن معین در رقص ارتباط می‏ دهد.

برمی‏گزیند، توصیف می ‏کند، بازرسی می ‏کند، متمایز می‏ سازد، تعیین می‏ سازد، جدا می‏ سازد، ارتباط می‏ دهد، انتخاب می ‏کند، مجزا می ‏کند.

۲٫ وضعیت یا تمایل

تمایل مربوط است به آمادگی برای اجرای نوع خاصی از عمل. این مقوله شامل وضعیت ذهنی، وضعیت جسمانی و وضعیت انگیزشی است. ادراک نشانه ‏ها به عنوان یک پیش نیاز مهم در این سطح عمل می ‏کند.

– توالی مراحل در جلا دادن چوب را بلد است.

– وضعیت بدنی مناسب برای چوگان بازی از خود نشان می‏ دهد.

– تمایل خود را برای ماشین‏نویسی ماهرانه نشان می‏ دهد.

شروع می ‏کند، ابراز می ‏کند، تبیین می ‏کند، حرکت می ‏کند، واکنش نشان می‏ دهد، پاسخ می‏ دهد، نشان می‏ دهد، دست به کار می‏ شود، داوطلب می‏ شود.

۳٫ پاسخ هدایت شده

پاسخ هدایت شده مربوط است به مراحل اولیه در یادگیری پیچیده و شامل تقلید آزمایش و خطاست. درستی عملکرد شاگرد به وسیله یک معلم یا با بهره گرفتن از یک مجموعه مناسب از معیارها مورد داوری قرار می‏ گیرد.

– حرکات بازی گلف را آن طور که به او نشان داده شده انجام می‏ دهد.

– نوار کمک‏های اولیه را آن طور که به او نشان داده شده به کار می‏ گیرد.

– ترتیب درست تهیه یک غذا را معلوم می ‏کند.

جمع‏ آوری می ‏کند، تحت قاعده درمی‏آورد، رویهم سوار می ‏کند، از هم جدا می ‏کند، ابراز می ‏کند، باز می ‏کند، سفت می ‏کند، ثابت می ‏کند، حرارت می‏ دهد، اصلاح می ‏کند، اندازه می‏ گیرد، تعمیر می ‏کند، مخلوط می ‏کند، سازمان می‏ دهد، طرح‏ریزی می ‏کند.

۴٫ مکانیسم

مکانیسم عبارت از آن دسته از اجرای اعمال است که پاسخهای آموخته شده به صورت عادت درآمده‏اند و حرکات با اطمینان و درستی انجام می ‏شوند. نتایج یادگیری در این سطح مربوط به انواع مختلف مهارت‌های اجرا است .

– خوش خط و خوانا می‏نویسد.

– تجهیزات آزمایشگاه را منظم می ‏کند.

– یک دستگاه پروژکتور اسلاید رابه کار می‏اندازد.

– حرکات یک رقص ساده را نشان می‏ دهد.

(همانند فعلهای مورد شماره ۳)

۵٫ پاسخهای کاملاً پیچیده