.

- مقدمه

قرن بیست و یکم بوسیله توسعه اهمیت دانش و تاثیر آن بر تمامی جنبه های سازمانی توصیف میشود امروزه دانش منبع کلیدی اقتصاد و مزیت رقابتی شده است . همزمان با توسعه ارزش بازار سازمانهای دانش محور، در دهه ۱۹۹۰ علاقمندی وسیعی نسبت مقوله سرمایه فکری[۱] پدید آمد. اولین بار رتبه های مفهوم سرمایه فکری در سال ۱۹۶۹ توسط اقتصاد دانی به نام جان کنت گالبرت بیان گردید. دانش بعنوان یک دارائی در مقایسه با سایر انواع دارائیها، دارای این طبیعت منحصر بفرد است که هر چه بیشتر استفاده شود به ارزش آن افزوده میشود  اجرای یک استراتژی موثرمدیریت دانش و تبدیل شدن به یک سازمان دانش محور، بعنوان یک شرط الزامی برای موفقیت سازمانها است

تعاریف مختلفی از سرمایه فکری در منابع مختلف ارائه شده است آنچه که تمامی نویسندگان در مورد آن اتفاق نظر دارند اینست که سرمایه فکری صورتی از دانش است که مزیت رقابتی ایجاد می کند و ارزش ناملموس یک سازمان را نمایش میدهد.  اما هنوز بر سر یک تعریف خاص توافق ندارند ولی به هر حال ترکیب روشنی بین وجه نظری و کاربرد عملی سرمایه فکری وجود ندارد. اغلب صاحبنظران، سرمایه فکری را به سه دسته سرمایه مشتری ، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری تقسیم  می کنند اگر مفاهیمی را که توسط محققان مختلف مورد استفاده قرار گرفته مورد بررسی قرار گیرد، گروهی از مفاهیم مشابه از میان واژه ها و ساختارها از قبیل نا مشهودها، دانش و ایجاد ارزش هویدا می شود. از این رو در راستای تصور اولیه، سرمایه فکری ممکن است به عنوان مجموعه تمام دانش تعریف شود. استوارت[۲] و سالیوان[۳] که به وسیله کارکنان و شرکت در اختیار قرار گرفته شده است و یک مزیت رقابتی را ایجاد می کند و یا به تعبیری سرمایه فکری عبارت است از مواد فکری از قبیل دانش، اطلاعات، اموال و تجربه فکری بنتیس[۴]  که شرکتها بوسیله آنها می توانند مزیتی در جهت ایجاد ثروت داشته باشند .

از این گذشته می توان با سرمایه فکری به عنوان ترکیبی از دارایی های نامشهود یا دارایی های بی اهمیت بروکینک[۵] که در ترازنامه افشا نمی شوند روبه رو شد و اگر این سرمایه فکری خوب مدیریت شود قادر است برای شرکتها مزیت رقابتی و در نتیجه ایجاد ارزش بوجود آورد. در سال ۱۹۹۷ ادوینسون و مالیوالن سرمایه فکری را به دانشی که می توان به ارزشی تبدیل شود تعریف نموده اند. بروکینگ در سال ۱۹۹۶ سرمایه فکری ترکیبی از چهار بخش عمده دارائی های بازار ، دارائی های انسان محور ، دارائی های فکری ، دارائی های زیر ساختی تعریف کرده است بنتیس در سال ۲۰۰۰ سرمایه فکری را به صورت مفهومی که تمامی منابع نا محسوس و ارتباطات داخلی آنها را طبقه بندی می کند تعریف نموده است  بنابراین مدیران نیاز دارند که بتوانند اثر تلاشهای مدیریت دانش را برعملکرد سازمان خود اندازه گیری کنند . بصورت تاریخی در علم حسابداری ، دارائی ناملموس در سرفصلی تحت عنوان “سرقفلی” [۶]جای میگرفت و سرمایه فکری بخشی از این سرفصل به شمار می آمد لیکن  روشی برای شناسائی و اندازه گیری این موارد ناملموس در سازمانها  فراهم نمی آورد. درپاسخ، مدلهای اندازه گیری جدید در سطح سازمانها، سعی در ترکیب نمودن جنبه های ارزش افزای مالی و غیر مالی سازمان برای گزارشدهی مینمایند.

در کشورهای در حال توسعه برخلاف کشورهای پیشرفته  ،  ارزش گذاری بازارهای محلی با افزایش سرمایه فیزیکی  بیش از سرمایه فکری رشد کرده است وکمتر IC به  بعنوان یک راهبرد عملکرد وابسته هستند . یکی از دلایل آن این مساله است که این گروه هنوز به خرید و فروش و پردازش منابع طبیعی به عنوان یک راهبر اساسی رشد وابسته هستند (هانگ، ۲۰۰۹ ،ص۱۱) [۷] .

هدف اصلی در فصل حاضر ، بیان ادبیات موضوعی و مبانی نظری تحقیق می باشد . بدین منظور ابتدا تاریخچه ومبانی نظری  و نظریه های مربوط به سرمایه فکری را مطرح نموده و سپس  به تعریف سرمایه فکری از دیدگاه های مختلف پرداخته و در بخش دوم  مدلهای طبقه بندی سرمایه فکری مطرح  و در بخش سوم  روش های اندازه  گیری و سنجش  سرمایه فکری بیان شده است و در نهایت در بخش پایانی به بررسی سوابق  تحقیق   اختصاص داده شده است.

[۱]- Intellectual Capital

[۲]- Stewart

[۳] -Salivan

[۴] -Bontis

[۵]- Brooking

[۶]- Good will

[۷] Hang Chan2009,p11

سوالات یا اهداف پایان نامه :

اهداف پژوهش

۱-۵-۱) اهداف علمی تحقیق

الف- بررسی  رابطه میان سرمایه فکری شرکت و هریک از  شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ب-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه بهره وری سرمایه انسانی[۱] وهریک ازشاخصهای عملکرد مالی شرکت.

ج-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه ساختاری [۲]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

د- شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه فیزیکی [۳]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ه-بررسی  اثر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی.

۲-۵-۱)اهداف کاربردی تحقیق

از جمله اهداف کاربردی تحقیق ، نشان دادن اهمیت سرمایه فکری به ذینفعـان صورت های مـــالی شرکت می باشد. تا منجر به اخذ تصمیمات بهتر و دقیقتر مالی در مورد شرکت ها از سوی سرمایه گذاران ، خود شرکت ها ، اعتبار دهندگان ، شرکت های سرمایه گذاری و غیره شود.

[۱] - Human Capital Efficiency

[۲]-  Structural Capital Efficiency

[۳] -physical Capital Efficiency

.

) تعاریف مختلف سرمایه فکری

دررابطه با سرمایه فکری تعاریف مختلفی ارائه شده است که درادامه به برخی ازآنها اشاره خواهد شد:

۱)” بونتیس [۱]” (۱۹۹۶) سرمایه فکری یک چیز فرار و گریزان است اما زمانیکه کشف شده و مورد استفاده قرار گیرد سازمان را قادر می سازد تا با یک منبع جدید در محیط رقابت کند.

۲) ” دریک و کول[۲] ” (۱۹۹۹)سرمایه فکری یک جریان دانش در درون یک شرکت است.

۳) ” روس [۳]” (۱۹۹۷)سرمایه فکری شامل حاصل جمع دانش اعضای یک سازمان و تبدیل کاربرد علمی دانش اعضای سازمان است.

۴) ” سیدرمن[۴] ” (۲۰۰۲)سرمایه فکری تفاوت بین ارزش بازاری یک شرکت و هزینه جایگزینی دارایی ها ی آن است.

۵) ” استیوارت [۵]” (۱۹۹۷)سرمایه فکری ، مواد فکری از قبیل دانش و اطلاعات و مالکیت (دارایی ) معنوی و تجربه است که باعث ایجاد ثروت می شوند وهنوز تعریف جهان شمولی برای آن وجود ندارد.

۶) ” موریتسن[۶] ” (۲۰۰۱)سرمایه فکری یک دانش سازمانی وسیع و گسترده ای که خاص هر شرکتی است که به شرکت اجازه می دهد تا بطور پیوسته خود را با شرایط در حال تغییر و تحول انطباق دهد .

۷) ” بونتیس ” (۱۹۹۸) سرمایه فکری جستجو و پیگیری استفاده موثر از دانش (کالای ساخته شده) در مقایسه با اطلاعات (مواد خام) است.

۸) ” ادوینسون[۷] ” (۱۹۹۷)سرمایه فکری یک دانش کاربردی برای خلق یک ارزش برای شرکت است.

۹) ” بونتیس[۸] ” (۱۹۹۷)سرمایه فکــری شامل همه فــرایندها و دارایی های است که بطور معمولی و سنتی در ترازنامــه نشان داده نمی شود و در همچنین شامل آن دسته از دارایی های نامشهود مانند علایم تجاری یا مارک های تجاری و حق امتیاز است که روش های حسابداری مدرن آنها را در نظر نمی گیرد.

[۱]-Bontis,1996

[۲]- Dierick & cool,1999

[۳]- Roos,1997

[۴] -Seetharaman,2002

[۵] -Stewart,1997

[۶] -Mouritsen,2001

[۷]- Edvinsson,1997

[۸] -Bontis,1997

سوالات یا اهداف پایان نامه :

اهداف پژوهش

۱-۵-۱) اهداف علمی تحقیق

الف- بررسی  رابطه میان سرمایه فکری شرکت و هریک از  شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ب-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه بهره وری سرمایه انسانی[۱] وهریک ازشاخصهای عملکرد مالی شرکت.

ج-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه ساختاری [۲]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

د- شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه فیزیکی [۳]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ه-بررسی  اثر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی.

۲-۵-۱)اهداف کاربردی تحقیق

از جمله اهداف کاربردی تحقیق ، نشان دادن اهمیت سرمایه فکری به ذینفعـان صورت های مـــالی شرکت می باشد. تا منجر به اخذ تصمیمات بهتر و دقیقتر مالی در مورد شرکت ها از سوی سرمایه گذاران ، خود شرکت ها ، اعتبار دهندگان ، شرکت های سرمایه گذاری و غیره شود.

[۱] - Human Capital Efficiency

[۲]-  Structural Capital Efficiency

[۳] -physical Capital Efficiency

.

روس و همکارانش[۱](۱۹۹۷)

“روس” و همکارانش نیز سرمایه فکری را به سه سرمایه انسانی شامل شایستگی ،طرز فکر و چابکی یا زیرکی فکری و سرمایه ساختاری شامل همه ساختارها و فرایند ها و مالکیت معنوی سازمانی و دارایی های فرهنگی و سرمایه ارتباطی شامل روابط با ذینفعان داخلی و خارجی یک شرکت تقسیم می کند ولی بعدا “روس” یک جزء سرمایه دیگری را بنام سرمایه بهبود و بازسازی را به طبقه بندی خود افزود که این سرمایه شامل حق اختراعات جدید و تلاش های آموزشی است(بونتیس ،۲۰۰۰،ص۲۵).

۳-۳-۲) بونتیس (۱۹۹۸)

“بونتیس” ابتدا به سه نوع سرمایه انسانی ، ساختاری ، مشتری اشاره کرد و در سال ۲۰۰۰ طبقه بندی خود را به صورت سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری ، سرمایه ارتباطی و دارایی یا مالکیت معنوی تغییر داد.منظور از سرمایه انسانی سطح دانش فردی است که کارکنان یک سازمان دارای آن می باشند که این دانش معمولا بصورت ضمنی می باشد.منظور از سرمایه ساختاری کلیه دارایی های غیر انسانی یا قابلیت های سازمانی است که برای برآورد شدن نیازهای بازار مورد استفاده قرار می گیرد و منظور از سرمایه ارتباطی کلیه دانش قرار گرفته شده در روابط یک سازمان با محیط خود شامل مشتریان ،عرضه کنندگان ، مجامع علمی و غیره است که به عقیده ایشان مهمترین جزء یک سرمایه ارتباطی ، سرمایه مشتری است بخاطر اینکه موفقیت یک سازمان در گرو سرمایه مشتری آن است و منظور از مالکیت معنوی ، آن قسمت از دارایی های نامشهود است که براساس قانون مورد حمایت و شناسایی قرار گرفته است مانند کپی رایت ، حق اختراع و حق امتیاز(همان منبع،ص۲۶)^۴.

به عقیده “بونتیس"در بین این سرمایه های فکری ، سرمایه انسانی مهم است به خاطر اینکه منبع نوآوری و بازسازی استراتژیک است که از یک جلسه طوفانی فکری یا یک رویا پردازی در اداره و یا کنارگذاشتن فیلهای قدیمی توسط کارکنان ویا ازطریق بهبود مهارتهای شخصی وغیره حاصل می شود.

[۱] -Roos,1997

[۲] -Bontis,2000,p25

سوالات یا اهداف پایان نامه :

اهداف پژوهش

۱-۵-۱) اهداف علمی تحقیق

الف- بررسی  رابطه میان سرمایه فکری شرکت و هریک از  شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ب-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه بهره وری سرمایه انسانی[۱] وهریک ازشاخصهای عملکرد مالی شرکت.

ج-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه ساختاری [۲]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

د- شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه فیزیکی [۳]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ه-بررسی  اثر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی.

۲-۵-۱)اهداف کاربردی تحقیق

از جمله اهداف کاربردی تحقیق ، نشان دادن اهمیت سرمایه فکری به ذینفعـان صورت های مـــالی شرکت می باشد. تا منجر به اخذ تصمیمات بهتر و دقیقتر مالی در مورد شرکت ها از سوی سرمایه گذاران ، خود شرکت ها ، اعتبار دهندگان ، شرکت های سرمایه گذاری و غیره شود.

[۱] - Human Capital Efficiency

[۲]-  Structural Capital Efficiency

[۳] -physical Capital Efficiency

.

) ارزش افزوده اقتصادی[۱]:

در این روش از معیارهایی نظیر بودجه بندی سرمایه ای ، برنامه ریزی مالی ، تعییین هدف، اندازه گیری عملکرد، ارتباط با سهامداران و جبران خدمات تشویقی برای تعیین راههایی که از طریق آنها ارزش شرکت افزوده یا کم می شود، استفاده می شود. نقاط قوت این روش همبستگی آن با قیمت سهام است. از انجایی که این روش به طور گسترده ای در مجامع مالی پذیرفته شده و از معقولیت برخوردار است، می تواند مشروعیت شرکت را در بازارهای مالی افزایش دهد.عیب عمده این روش پیچیدگی آن می باشد . از آنجائیکه این روش از دارایی های دفتری با اتکا به هزینه های تاریخی بهره می گیرد و ارزش دفتری نیز با ارزش بازار فعلی مطابقت چندانی ندارد، ممکن است جهت بیان کمی ارزش دارایی های ناملموس ، چندان مناسب نباشد.

۲-۱-۴-۲) کارت نمره متوازن[۲]:

این روش ابزاری را جهت ایجاد ثبات در استراتژی های آینده شرکت بدست می دهد. این روش شرکتها را قادر می سازد تا نتایج مالی را همزمان با نظارت و کنترل در ایجاد ظرفیت ها و اکتساب دارایی های ناملموسی که به آنها برای رشد در آینده نیاز دارد ، دنبال کنند. این شیوه بیانگر نوعی کمبود جدی در سیستم های مدیریت سنتی و ناتوانی آنها در مرتبط نمودن استراتژی بلـند مدت شرکت با فعــالیت های کوتاه مدت شرکت می باشد. این روش گذشته و حال شرکت را با آینده اش مرتبط می نامید و ابزاری در اختیار مدیریت شرکت قرار می دهد تا استراتژی های گوناگونی را برای شرکت تعریف وآنها را کنترل نماید. این روش شرکت را قادر می سازد تا نتایج مالیش را تحلیل نماید و استراتژی شرکت را اجرا نماید. “کاپلان ” و ” نورتون” معتقدند که این روش نوعی سیستم اندازه گیری است که با بهره گرفتن از معیارهای کیفی ، میزان استراتژی به اجرا درآمده شرکت را نشان می دهد. این روش اهداف و معیارها را از چهار زمینه یا دیدگاه نشان می دهد این دیدگاه ها عبارت است از دیدگاه مالی ، دیدگاه مشتری ، دیدگاه فرایندهای داخلی و دیدگاه نوآوری و یادگیری. این روش تا حدی ایستا بوده و برای هر شرکت خاص می باشد (کاپلان و نورتون،۱۹۹۶، ص ۷۹ ) [۳].

[۱]- Economic value-added

[۲]- Balanced scorecard

[۳]- Kaplan & Norton,1996,p79

سوالات یا اهداف پایان نامه :

اهداف پژوهش

۱-۵-۱) اهداف علمی تحقیق

الف- بررسی  رابطه میان سرمایه فکری شرکت و هریک از  شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ب-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه بهره وری سرمایه انسانی[۱] وهریک ازشاخصهای عملکرد مالی شرکت.

ج-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه ساختاری [۲]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

د- شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه فیزیکی [۳]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ه-بررسی  اثر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی.

۲-۵-۱)اهداف کاربردی تحقیق

از جمله اهداف کاربردی تحقیق ، نشان دادن اهمیت سرمایه فکری به ذینفعـان صورت های مـــالی شرکت می باشد. تا منجر به اخذ تصمیمات بهتر و دقیقتر مالی در مورد شرکت ها از سوی سرمایه گذاران ، خود شرکت ها ، اعتبار دهندگان ، شرکت های سرمایه گذاری و غیره شود.

[۱] - Human Capital Efficiency

[۲]-  Structural Capital Efficiency

[۳] -physical Capital Efficiency

.

روش های مالی و مراحل اندازه گیری مالی سرمایه فکری:

بر اساس این روش سرمایه فکری یک شرکت متنمودار از سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری است و نقاط تلاقی آنها با هم ترکیبی از سرمایه فکری را نشان می دهد . ترکیب سرمایه انسانی و مشتری منجر به روابط افراد و نزدیکی آنها با مشتریان و بکار گیری خلاقیت های آنها جهت پاسخگویی به نیازهای خاص مشتریان می گردد. ترکیبی سرمایه ساختاری و مشتری منعکس کننده توانایی شرکت در انتقال نامهای تجاری به مشتریان است و به کیفیت ارزشی که مشتریان بنام تجاری شرکت می دهند مرتبط می باشد.

ترکیب سرمایه انسانی و ساختاری در فرایند دانش نهفته است بعنوان مثال ، می توان به اشتراک در بهره گیری از دانش و یا انتشار ان اشاره نمود. این روش قادر به اندازه گیری پولی سه جزء یاد شده بوده و ابزار مناسی را جهت ارزیابی ، مدیریت و مقایسه عملکرد شرکت ها در طول زمان به مدیران ارائه می نماید. جهت سنجش و ارزش گذاری مالی سرمایه های فکری ، مراحل زیر پیشنهاد می گردد:

گام ۱- تعیین سرمایه فکری مشهود:

ارزش بازار = ارزش ملموس + ارزش ناملموس

ارزش بازار = ارزش دفتری+ ارزش سرمایه فکری مشهود

ارزش بازاری قابل دسترس = ارزش بازار + فرسایش سرمایه فکری

ارزش بازاری قابل دسترس = سرمایه ملموس + (سرمایه فکری مشهود + فرسایش سرمایه فکری)

گام ۲- شناسایی اجزای مرتبط با سرمایه فکری

گام ۳- تخصیص اوزان مناسب با اجزای سرمایه فکری بر اساس تجربه و شناخت آنها

گام ۴ – تعدیل ضرایب هم بستگی

گام ۵ –ارزش گذاری

۱۲-۱-۴-۲) مدل مدیریت سرمایه فکری

زمانی که از سنجش و اندازه گیری صحبت می کنیم ، ابتدا ضروری است تا منابع غیر ملموس و حیاتـی شرکت  که نیازمند نظارت مدیریت هستند را به منظور نیل به اهداف استراتژیک یا برای ارتقای مزیت اصلی آنها شناسایی نموده و سپس باید اشخاص ثابتی که دارای اطلاعات مفیدی درباره ارزش واقعی شرکت هستند را شناسایی کرد . فرایند مدیریت سرمایه فکری دارای سه مرحله اساسی شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت این منابع می باشد که در ذیل به تشریح آن خواهیم پرداخت.

• شناسایی

در این مرحله شرکت ها تمرکز خود را بر متغییر های ایجاد کننده ارزش فعلی شرکت قرار می دهند . در نهایت شبکه ای از منابع و فعالیت های ناملموسی که با اهداف استراتژیک شرکت مرتبط هستند به وجود می آید. همیشه مجموعه ای از منابع ناملموس ولی حیاتی در شرکت ها وجود دارد که به حفظ و ارتقای مزیت رقابتی آنها و یا رسیدن آنها به اهداف استراتژیک کمک می کند.

سوالات یا اهداف پایان نامه :

اهداف پژوهش

۱-۵-۱) اهداف علمی تحقیق

الف- بررسی  رابطه میان سرمایه فکری شرکت و هریک از  شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ب-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه بهره وری سرمایه انسانی[۱] وهریک ازشاخصهای عملکرد مالی شرکت.

ج-شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه ساختاری [۲]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

د- شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه فیزیکی [۳]و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.

ه-بررسی  اثر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی.

۲-۵-۱)اهداف کاربردی تحقیق

از جمله اهداف کاربردی تحقیق ، نشان دادن اهمیت سرمایه فکری به ذینفعـان صورت های مـــالی شرکت می باشد. تا منجر به اخذ تصمیمات بهتر و دقیقتر مالی در مورد شرکت ها از سوی سرمایه گذاران ، خود شرکت ها ، اعتبار دهندگان ، شرکت های سرمایه گذاری و غیره شود.

[۱] - Human Capital Efficiency

[۲]-  Structural Capital Efficiency

[۳] -physical Capital Efficiency